Nặng nhọc nghề hầm than của 430 hộ gia đình ở Sóc Trăng
Ra đời từ hơn 50 năm trước, tuy được đánh giá là nghề vất vả, đối mặt nguy cơ sức khỏe nhưng 430 hộ gia đình tại Xuân Hòa vẫn bám trụ với nghề mà họ cho rằng mang lại nguồn thu nhập ổn định.
Ông Hà Thanh Bình - Phó Chủ tịch UBND xã Xuân Hoà, huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng cho biết: Nghề hầm than ở xã này đã có trên 50 năm nay. Có thời điểm, toàn xã có trên 1.000 lò hầm than nhưng vì nhiều nguyên nhân, một số hộ đã bỏ lò chuyển sang làm nghề khác. Đến thời điểm hiện tại, xã Xuân Hoà có 430 hộ làm nghề hàm than với 939 lò, tập trung ở các ấp Hoà Thành, Hoà Lộc 2, Hoà An.
Nghề hầm than cho thu nhập cao. Ước tính mỗi lò hầm than đước có giá trị sản phẩm 90 triệu đồng và 60 triệu đồng cho lò hầm cây tạp. Mỗi năm, các lò hầm than ở Xuân Hoà cung cấp cho thị trường trong và ngoài nước khoảng 54.000 tấn than.
Với nguyên liệu hầm than chủ yếu là đước, nhãn, vú sữa, bạch đàn, bưởi,... Trung bình mỗi năm, một lò hầm than sản xuất ra khoảng 6 mẻ, một mẻ trung bình khoảng 12 tấn than. Các lò than này đã giải quyết việc làm cho trên 1.000 lao động tại chỗ ở địa phương.
Ông Huỳnh Văn Chi (ấp Hoà Lộc 2) chia sẻ: "Nghề hầm than ở đây có từ rất lâu. Gia đình tôi có 2 lò, chủ yếu là hầm than đước, mỗi lò cho ra sản phầm từ 12 - 15 tấn than. Từ ngày phát lửa cho đến khi than chín khoảng từ 20 ngày đến 1 tháng. Khi than chín là đóng cửa lò, chờ khoảng 20 ngày cho nguội mới dỡ than ra lò bán cho thương lái để cung cấp cho thị trường.
Để hầm được 1 lò than đước cần khoảng 20m3 củi đốt lò cho than đước chín (chủ yếu là cây tạp). Sau khi trừ chi phí, nếu được giá, mỗi lò cho lợi nhuận khoảng 15 triệu. Nếu không được giá thì mỗi lò cho lợi nhuận khoảng 5 - 6 triệu đồng, có khi không lời vì giá thấp quá".
Nghề làm than vất vả nhưng cho thu nhập ổn định
Thường các chủ lò hầm than thuê người làm từ công đoạn bốc vác cây xếp vào lò để hầm, canh chừng trong thời gian hầm cho đến khi dỡ than ra lò giao cho thương lái. Chi phí cho một lò hết tầm 15 triệu đồng. Những người làm công thu nhập khoảng 250.000 đồng/người/ngày.
Nghề hầm than rất vất vả vì làm quanh năm. Cực nhất là vào mùa khô, nắng nóng hầm hập, cộng thêm cái nóng của lò hầm than toả ra càng làm cho không khí nóng hơn, ngột ngạt hơn nhưng những người làm nghề hầm than vẫn chấp nhận vì đây là nghề cho thu nhập ổn định đối với họ.
Một phụ nữ đang lấy than từ trong lò ra ngoài chia sẻ: Địa phương có hàng ngàn người làm công cho các lò hầm than, trong đó đa số là phụ nữ. Một ngày làm cho lò hầm than, mỗi người được trả công (tuỳ theo thời điểm) từ 200 - 250 ngàn đồng, tuy không cao nhưng cũng là khoản thu nhập đáng kể, ổn định đối với người dân ở xứ thuần nông này.
Châm lửa chuẩn bị lên lò
"Trong các công đoạn, ngán nhất là lúc dỡ lò, đem than ra ngoài vì phải ở trong lò nhiều hơn ở bên ngoài nên rất ngộp, cộng thêm bụi bặm và nóng nhưng vì mưu sinh nên ai cũng ráng", một phụ nữ đang dỡ than kể.
Tuy mang lại công ăn việc làm, thu nhập khá ổn định cho người dân nhưng các lò hầm than ở Xuân Hoà lại gây ra không ít những hệ lụy cho cuộc sống như ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sản xuất, ảnh hưởng rất lớn đến sức khoẻ của người dân địa phương bởi bệnh hô hấp, bệnh ngoài da.
Người làm than đối mặt nhiều vấn đề sức khỏe
Theo đánh giá của UBND xã Xuân Hoà, nghề hầm than gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ của nhân dân sống xung quanh khu vực có lò hầm than do hít phải khí thải từ các lò than. Nhiều người lao động tại các lò hầm than còn chủ quan chưa quan tâm đến trang bị bảo hộ lao động. Khói bụi lò hầm than ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp khi bám vào cây ăn quả làm cho cây bị hư, kém phát triển, ít ra hoa, đậu quả.
Thống kê cho thấy đã có khoảng 425 ha cây ăn trái bị thiệt hại do ảnh hưởng của khói bụi than. Chưa nói tới những người làm nghề hầm than xây lò, chất củi gây cản trở giao thông; nhiều người làm nghề hầm than chưa thực hiện nghĩa vụ thế theo quy định.
Một nông dân ở địa phương cho biết: "Nói đi cũng phải nói lại, nghề hầm than đã tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động ở địa phương nhưng những lò hầm than này đang ngày đêm hủy hoại môi trường và ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ cũng như sản xuất nông nghiệp".
Nhiều năm qua, có rất nhiều vườn cây ăn trái ở khu vực có lò hầm than chịu cảnh thất thu, thậm chí nhiều nhà phải bỏ vườn vì không có thu nhập. Khói bụi từ các lò hầm than tỏa ra bám đen vào những vườn cây ăn trái và các căn nhà ở gần.
Trước tình trạng trên, những năm trước, tỉnh Sóc Trăng đã có kế hoạch quy hoạch tập trung các lò hầm than vào một khu vực ở địa bàn xã (nay là thị trấn) An Lạc Thôn nhưng đến nay chưa thực hiện được vì nhiều hộ không đồng ý với việc di dời này. Bên cạnh đó, cũng đã có kế hoạch lắp đặt các thiết bị xử lý khói bụi nhưng đến nay chưa thực hiện được.
Ông Huỳnh Văn Chi chia sẻ: "Tỉnh có quy hoạch dời các lò hầm than ra ngoài An Lạc Thôn nhưng các hộ không đồng ý vì ra đó phải thuê đất mở lò, đường vận chuyển nguyên liệu hầm than và than thành phẩm khó khăn, sẽ đội giá thành than sản phẩm. Trong khi đó, lâu nay chúng tôi làm lò hầm than ngay trên đất của mình, gần nhà, không tốn tiền thuê mặt bằng, lại dễ quản lý, vận chuyển nguyên liệu và sản phẩm cũng thuận tiện hơn".
Trong khi Phó Chủ tịch UBND xã Xuân Hoà cũng cho hay: "Trước thực trạng ô nhiễm từ các lò hầm than, chúng tôi đã đề nghị các chủ lò thực hiện tốt việc xử lý khói bui lò than nhằm chống ô nhiễm môi trường, tránh gây thiệt hại trong sản xuất nông nghiệp. Đề nghị ngành chức năng quan tâm, nghiên cứu, giúp đơ cho địa phương phát triển nghề hầm than mà trọng tâm là việc áp dụng mô hình xử lý khói bui có hiệu quả, chi phí thấp, dễ vận hành nhằm giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường".
