Chứng khoán, đa cấp, lòng tham và sự thiếu hiểu biết

Khoảng hơn chục năm trước, một người bạn rủ tôi chơi chứng khoán. Anh nói một thôi một hồi, rằng chơi cái này nhanh có tiền, có khi chỉ sau vài ngày lên gấp ba lần, lại nói tiếp là chỗ bạn bè nên mới giúp nhau chứ không có mà bán ra ngoài. Tôi mới nửa đùa nửa thật rằng bạn có chắc là lãi gấp ba lần không, thì anh gật đầu quả quyết. Tôi mới bảo, nếu vậy giờ tôi có năm chục triệu tiết kiệm sau nhiều năm dành dụm, giờ tôi bán cho anh lấy một trăm triệu, anh vẫn lãi ra năm mươi. Anh bạn giật mình bảo làm gì có chuyện đó, tôi mới cười mà rằng, vậy anh cũng không chắc chắn đúng không. Tất nhiên anh không nói gì nữa, chỉ có tôi tiếp tục. Tôi mới bảo là, thực ra tôi không hiểu lắm về lĩnh vực này, nên tôi không đổi tiền thật lấy tiền giả. Và quan trọng nhất, là tôi không tham. Đơn giản tôi hiểu rằng, mọi thứ phải do làm lụng mà có, ngay cả buôn bán cũng là một nghề cần kỹ năng và cả một chút gọi là duyên. Đến lúc này, anh mắng tôi xơi xơi, rằng cậu nghi ngờ tôi, rằng cậu không có gan thì sao mà giầu được. Tôi lại im lặng, bởi quả thật mình không có gan, và mình nghèo. Anh mắng tôi lần nữa, rằng tôi không có người bạn như cậu. Thật tình tôi cũng chẳng buồn vì những lời nói đó, bởi với tôi, bạn bè tuy có quan trọng nhưng không bằng những mối quan hệ gia đình.

Sau đó, quả nhiên anh thất bại. Tôi không hỏi lý do, nhưng có lẽ anh cũng bị người khác truyền cho cái cảm hứng làm giầu nhanh chóng ấy. Một thời gian sau, anh lại gặp tôi, khoe là đang làm đa cấp. Thời điểm đó, đa cấp với chúng tôi vẫn là cái gì đó mới mẻ, và rất hấp dẫn. Anh lại say sưa mời tôi cộng tác, dù sau vụ chứng khoán, anh đã coi tôi như người xa lạ. Tất nhiên, bản thân thái độ này đã làm tôi sinh nghi, là bởi thường khi có chuyện như vậy, tình bạn kiểu gì cũng có vết rạn, không thể quay lại như cũ. Khi anh thuyết giảng về đa cấp, không hiểu sao trong đầu tôi chỉ nghĩ đến việc mang hàng bán cho người ta với giá cao, rồi người nọ bán cho người kia, như thể “chăn dắt” nhau, chứ tôi không nghĩ đến những gì cao siêu như lý thuyết. Và quả thật sau đó anh làm y như những gì tôi nghĩ. Anh cầm một lô café được gọi là sản xuất tại Thái Lan về nhà, chất cao gần đến trần nhà, và đi đâu cũng gạ người ta mua. Tất nhiên, anh chưa thảm hại đến mức đi xe đạp đến cổng trường bán đa cấp như những nhân viên mới bước vào nghề, nhưng cũng không oai vệ như những gì người ta tưởng. Chỉ có điều, sau năm tháng, anh nói chuyện trầm ổn hơn, thêm vào bài thuyết giảng của mình những triết lý rất nhân văn. Đại để rằng hệ thống của anh không chỉ là làm giầu, mà mang lại cho người những giá trị tinh thần, tìm lại sự bình yên trong tâm hồn. Tôi thì không tin vào những điều đó lắm, bởi làm ăn thì đặt lợi nhuận lên hàng đầu là việc đương nhiên, hơn nữa, càng những thứ được tô vẽ nhiều thì bên trong lại càng tệ hại. Thỉnh thoảng, lại thấy anh kiếm được tiền bằng cách bán cái chảo mua ở chợ độ 150 ngàn với giá 2 triệu cho bà con ở quê. Mỗi lần như thế, anh lại càng củng cố niềm tin vào đa cấp, coi đó là lẽ sống của đời mình. Con người rất tệ, ở chỗ là mình nói khoác về một cái gì đó để loè người khác, lâu dần chính mình sẽ tin vào điều đó.

Một thời gian sau, anh lại thất bại. Vợ anh rất thông cảm, nói là nếu muốn làm ăn thì chị mở cho một siêu thị mini ở nhà mà bán, quản lý cũng nhẹ nhàng và hằng ngày có tiền tiêu. Nhưng anh vẫn không chịu nghe, chỉ cho rằng đa cấp không sai, vấn đề là mình chưa tìm được con đường đúng. Lần này thì tôi hỏi, vậy đúng ra phải như nào. Anh trả lời là chưa biết, thế mới phải đi tìm. Đến mức này thì tôi không dám khuyên bảo gì thêm, dù sau một thời gian, mình đã đỡ nghèo hơn trước, nhưng chưa đạt được mức thu nhập 50 ngàn đô một tháng như anh hùng hổ tuyên bố khi bước chân vào mạng lưới đa cấp. Vì anh nói, những ai có thu nhập như thế trở lên mới được phép khuyên bảo anh.

Những câu chuyện như thế này, không hiếm. Chỉ có điều là nó vẫn xảy ra đâu đó quanh ta, có thể xảy ra với ta hay người thân. Và không khó để kết luận rằng, đó là do lòng tham và sự thiếu hiểu biết. Tất nhiên, lòng tham dẫn đến sự thiếu hiểu biết, như các cụ đã nói là tham đến mờ mắt. Và ở một chiều ngược lại, sự thiếu hiểu biết sẽ dẫn đến lòng tham, bởi chỉ thiếu hiểu biết, người ta mới tin vào những chiêu trò ấy.

Chẳng phải đến khi chuyện của Thiên Ngọc Minh Uy xảy ra, người ta mới lại xôn xao về đa cấp. Những bi kịch này, từ sâu xa, là ở tính lười biếng, quen ăn sẵn vốn ăn sâu trong tiềm thức người Việt. Tất nhiên, tôi không nói là tất cả, bởi không bao giờ có mẫu số chung cho mọi người. Chỉ là thấy buồn, khi cha mẹ xin việc bằng quan hệ hoặc tiền tệ cho con cái thì thường xin người ta là cho cháu vào nơi nào nhàn mà lương cao. Tức là tâm lý “ngồi mát ăn bát vàng” vẫn là chủ đạo, chỉ muốn con mình an nhàn chứ không muốn con cái sau này lao vào đời để bôn ba, để thành người. Cũng lại thấy buồn, khi người ta luôn than thân trách phận rằng tôi cống hiến như thế mà chẳng được gì, khi mà thực tế với số giờ làm việc thật sự thì nhận mức lương như thế là quá cao. Còn nhiều ví dụ dạng này, không muốn kể ra thêm làm gì.

Xã hội thì càng ngày càng coi trọng giá trị vật chất, đó cũng là nguyên nhân khiến người ta phải giầu bằng mọi giá, mà lại phải nhanh chóng và không tốn nhiều mồ hôi. Người ta không kịp chờ đến lúc, những tích luỹ cả về vật chất lẫn tinh thần trong quá khứ sẽ nở hoa trong tương lai.

→ Giáo dục mang màu sắc thương mại: Nhiều giá trị đã bị lãng quên

Nguyễn Toàn Thắng