UNESCO Nhật Bản vinh danh Vạn Nguyễn “Đạo diễn vì sứ mệnh bảo tồn giá trị văn hóa UNESCO 2025”

Mới đây, anh là đạo diễn người Việt đầu tiên được vinh danh “Đạo diễn vì sứ mệnh bảo tồn giá trị văn hóa UNESCO 2025” tại Tokyo (Nhật Bản). Danh hiệu ghi nhận những cống hiến bền bỉ của anh trong việc kết nối nghệ thuật Việt Nam với tinh thần UNESCO về sự đa dạng văn hóa, đây cũng là danh hiệu ghi dấu một trong những sứ mệnh cốt lõi của UNESCO về bảo tồn di sản văn hoá. Chương trình do Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản tổ chức.

Đại diện của Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam cho biết: Trong dòng chảy mạnh mẽ của công nghiệp văn hóa Việt Nam, đạo diễn Nguyễn Huy Quang - nghệ danh Vạn Nguyễn - là một trong những gương mặt tiêu biểu dành trọn tâm huyết cho việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc qua ngôn ngữ sân khấu hiện đại. Là người sáng lập Công ty Cổ phần Nghệ thuật Vạn Show, anh không chỉ là một đạo diễn tài năng mà còn là một “người kể chuyện văn hóa” bằng nghệ thuật biểu diễn.

Sở hữu nền tảng học thuật vững chắc với các chuyên ngành: Cử nhân, Thạc sĩ Văn hóa học và Đạo diễn sân khấu. Dưới sự đào tạo của các bậc đại lão thành như cố GS Trần Quốc Vượng, NSND Nguyễn Ngọc Phương, GS - TS - NGND Nguyễn Đình Thi .. Vạn Nguyễn đã khẳng định vị thế của mình trong suốt hơn 2 thập kỷ cống hiến cho nghệ thuật. Không chỉ là người sáng tạo, anh còn là giảng viên, cố vấn nghệ thuật truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ trẻ trong hành trình tiếp nối và gìn giữ cội nguồn văn hóa. Với Vạn Nguyễn, nghệ thuật không chỉ là biểu diễn mà là một sứ mệnh văn hóa, là cách anh góp phần gìn giữ bản sắc Việt giữa nhịp sống toàn cầu hóa. Chính tâm huyết ấy đã giúp anh trở thành một trong những đạo diễn tiêu biểu kết nối văn hóa dân gian và sân khấu hiện đại, mang tinh thần Việt Nam đến gần hơn với khán giả trong nước và quốc tế.

Ngài Yuji Suzuki, Tổng Giám đốc Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản bày tỏ sự bất ngờ và ấn tượng trước dự án của đạo diễn, Nhà sản xuất Vạn Nguyễn, cho rằng sự phát triển của ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam có được là nhờ những đóng góp sáng tạo bền bỉ từ những nghệ sĩ như anh.

Đến thời điểm này anh là Đạo diễn, nhà sản xuất đầu tiên được UNESCO ghi nhận là “Đạo diễn vì sứ mệnh bảo tồn giá trị văn hóa UNESCO” hẳn mang lại nhiều cảm xúc đặc biệt. Anh nhìn nhận ý nghĩa danh hiệu này thế nào trong hành trình nghệ thuật của mình?

Với tôi đây là một niềm vinh dự bất ngờ. Bản thân tôi được làm sân khấu bao năm chưa bao giờ nghĩ đến giải thưởng nào dù trong nước hay quốc tế. Tôi làm việc như một nhu cầu của bản năng, cứ có cơ hội được chạm đến các dòng nghệ thuật di sản là thấy mình như thôi thúc phải tham gia, phải làm, không suy nghĩ đến những điều gì khác mà chỉ muốn được đắn chìm trong không gian cổ xưa đượm thời gian và đậm đà bản sắc. 

Việc được UNESCO Nhật Bản và Việt Nam ghi nhận là một niềm động viên lớn lao và bất ngờ, cho tôi thêm động lực để tiếp tục “say” cùng di sản ở nhiều không gian và nhiều thể loại. Tôi thật tâm cảm ơn UNESCO Nhật Bản và Việt Nam đã quan tâm đến những người làm nghề như chúng tôi, và mong muốn rằng sẽ tiếp tục được sự động viên quan tâm đến với những người yêu di sản, những người “gác đền” để chúng tôi thêm động lực góp phần giữ lửa.

Với một đạo diễn vừa làm nghệ thuật sáng tạo vừa gắn bó với các chương trình di sản, anh đã dung hòa thế nào giữa yếu tố “bảo tồn” và “sáng tạo mới”?

Bảo tồn và sáng tạo luôn là nhiệm vụ khó, là một thử thách cho tất cả những người làm sân khấu di sản. Ở mỗi tác phẩm tôi cùng ê kíp thực hiện luôn cố gắng để tìm ra một hướng đi mới, một ngôn ngữ mới dựa trên nền tảng truyền thống quý báu. 

Có những vở diễn khi dàn dựng màn tôn vinh nghề thủ công truyền thống, tôi cùng ê kíp thực hiện đã phát triển chất liệu âm nhạc kết hợp giữa tinh thần, âm sắc nhạc cụ truyền thống với hơi thở và tiết tấu đương đại cùng nghệ thuật biên đạo, ánh sáng .. qua đó truyền tải toàn bộ câu chuyện gian nan của nghề. Ví như vinh danh nghề gốm chẳng hạn, từ khi đôi bàn tay lấy đất lên để ngào nặn, tới xoay bàn nặn chuốt, rồi nổi lửa đốt lò, từng hơi thở đẫm mồ hôi của người thợ đi quan bao gian nan thăng trầm giữ cho những mẻ gốm ra đời với ngập tràn niềm hạnh phúc bình dị nhưng vô cùng thiêng liêng xúc động ..

Sự kết hợp giữa quá khứ và hiện tại, truyền thống và đương đại, cực nhọc đời sống và khát khao gìn giữ thông qua lớp diễn của diễn viên đã truyền tới khán giả những tình cảm sâu sắc về giá trị của những sản phẩm thủ công người Việt, không chỉ là vật dụng mà ở đó còn gói gửi bao tâm huyết, bao nước mắt mồ hôi để dành tặng cho đời.

Hay trong màn “Sông nước Phương Nam” của show thực cảnh “Tinh Hoa Việt Nam” tại Phú Quốc, tôi cùng ekip xây dựng và tái hiện không gian chợ nổi tấp nập trên bến dưới thuyền rộn ràng trù phú kết hợp với âm sắc đờn ca tài tử Nam bộ da diết ngọt ngào, mang lại những xúc cảm bình dị, sâu sắc mộc mạc đến với hàng vạn khán giả Việt Nam và quốc tế qua hàng trăm suất diễn liên tiếp đều đặn hàng ngày .. Chúng tôi luôn cố gắng gửi gắm những thông điệp về giá trị và sự thiêng liêng của di sản đến công chúng khán giả Việt Nam và du khách quốc tế !

Một ví dụ nữa như trong tác phẩm tôi đạo diễn do Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội cùng Nhà hát Ca múa nhạc Thăng Long chủ trì, tôi viết và dàn dựng vở diễn thứ 3 trong hệ thống di sản đặc biệt Tứ Trấn Thăng Long - Tây Trấn Đền Voi Phục tiếp tục tôn vinh Đức Thanh Linh Lang. Vẫn trên nền tảng của tinh thần âm nhạc dân tộc, tôi chủ trương xây dựng một vở diễn mà ở đó điểm nhấn là nghệ thuật Hát Xẩm. 

Khác với những chương trình biểu diễn về âm nhạc truyền thống khác, khi Xẩm thường đóng vai là một tiết mục đơn lẻ, thì ở đây, tôi đã trao đổi và đề nghị giám đốc âm nhạc xây dựng “Oai Trấn Tây Thành” trở thành một vở diễn mà ở đó hát Xẩm đặt ở vị trí trọng tâm, xuyên suốt mạch nguồn tác phẩm song hành cùng nhiều loại hình nghệ thuật khác với mong muốn sẽ là một trải nghiệm nghệ thuật thú vị, ấn tượng và giầu ý nghĩa mà chúng tôi mang tới công chúng trong thời gian sắp tới.

Các chương trình dân gian hay nghệ thuật truyền thống thường khó tiếp cận khán giả trẻ. Anh đã có hướng đi nào để vừa giữ được tinh hoa, vừa khiến di sản trở nên gần gũi và hấp dẫn hơn với công chúng hiện đại?

Chỉ có một chìa khoá duy nhất cho lời giải này: Đó chính là sự đầu tư nghiêm túc cho mỗi tác phẩm. Giới trẻ ngày nay có rất nhiều cơ hội thụ hưởng văn hoá từ muôn ngả và sự cập nhật với thế giới tính bằng phút, nên họ rất nhạy bén, am hiểu và luôn có sự so sánh trong chọn lựa.

Thế giới thay đổi từng ngày và công nghệ biểu diễn cũng theo đó thường xuyên cập nhật. Sân khấu chất liệu di sản mặc dù đã mang trong lòng giá trị cốt lõi, song để tính thuyết phục khán giả đạt tuyệt đối thì sự đầu tư là một trong những tiêu chí quan trọng. Với công nghệ, hiệu ứng và kỹ thuật (cố gắng tốt nhất trong điều kiện có thể), các lớp diễn sẽ đạt tới điểm “chạm” vào xúc cảm tâm lý khán giả.

Đó là lí do vì sao mỗi show diễn của chuỗi âm nhạc di sản tôn vinh Cây Đàn Bầu Việt Nam tôi dàn dựng cùng ekip các năm 2022, 2023 đều được hàng ngàn khán giả cả trong nước và quốc tế vây kín bên Hồ Gươm cổ vũ nhiệt thành, và cũng là lí do vì sao show diễn thực cảnh Tinh Hoa Việt Nam gồm cả phiên bản gốc và phiên bản nâng cấp (chúng tôi dàn dựng năm 2024) đã trình diễn đều đặn hơn 1.500 suất vẫn tiếp tục được đón nhận.

Nhìn về tương lai, anh kỳ vọng gì cho việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa Việt Nam, đặc biệt là khi UNESCO ngày càng đề cao vai trò của sáng tạo trong bảo tồn di sản?

Mong muốn lớn nhất của tôi đó là việc giáo dục âm nhạc truyền thống và sân khấu di sản phải được giảng dạy một cách sâu rộng trong học đường ngay từ cấp bậc tiểu học. Việc được tiếp cận, lắng nghe và học tập âm nhạc, sân khấu truyền thống từ khi ngồi ghế nhà trường một cách bền bỉ và lâu dài mới có thể tạo được một tình yêu, sự trân trọng của các em đối với nghệ thuật và âm nhạc truyền thống. 

Bên cạnh đó sự quan tâm đãi ngộ tới lớp nghệ sĩ trẻ kế cận lựa chọn nghệ thuật truyền thống nói riêng và các nghệ nhân, nghệ sĩ trong lĩnh vực này nói chung một cách hiệu quả cũng chính là một cách động viên trực tiếp và hiệu quả tới những hạt nhân của kho tàng nghệ thuật truyền thống vô giá. 

Mong rằng sự quan tâm của toàn xã hội ngày càng xứng đáng với những đóng góp của bao lớp thế hệ nghệ nhân nghệ sĩ tiền bối đã dầy công tạo dựng, đó chính là nền tảng của sự phát triển ngày hôm nay mà chúng ta đang thụ hưởng, vì những giá trị văn minh của toàn nhân loại ở bất kỳ nơi đâu đều xuất phát từ tảng nền của văn hoá, truyền thống và bản sắc.

Xin cảm ơn anh!

Vạn Nguyễn đã thực hiện nhiều dự án, chương trình nghệ thuật thực hiện gắn với di sản văn hóa Việt Nam như chương trình nghệ thuật Kỷ niệm Đại lễ Nghìn năm Thăng Long 2010, tuần lễ Festival Văn hoá Việt và giao lưu Quốc tế 2018 và Lễ Huý kỵ Đức Vua Lý Công Uẩn tại Hoàng Thành Thăng Long, sân khấu thực cảnh Tinh hoa Việt Nam bản nâng cấp 2024, dự án nhiều loại hình sân khấu di sản tại Công viên Nam Hội An 2018, dự án vở diễn Việt Nam Bách nghệ bản nâng cấp 2025, dự án chuỗi Âm nhạc tôn vinh Cây Đàn Bầu Việt Nam qua hàng chục buổi trình diễn các năm 2022 - 2023, chuỗi chương trình Giao lưu văn hoá Quốc tế với sự tham dự của nhiều đại sứ quán các nước các năm 2023 - 2024 .. cho tới bộ các tác phẩm vở diễn dàn dựng về Tứ Trấn Thăng Long, về nghề cổ Thăng Long và những dấu ấn văn hoá vùng Hà Nội từ 2022 liên tục đến 2025 cùng các show diễn âm nhạc di sản đương đại từ 2017 đến nay .. !