Tỷ lệ sinh giảm: Thiếu lựa chọn, không phải thiếu khát khao

“Bạn có muốn có con không?”

Hàng ngày, hàng triệu người trên khắp thế giới tự hỏi hoặc hỏi người khác câu hỏi này. Nhưng ẩn sau đó là một câu hỏi sâu sắc hơn: “Bạn có cảm thấy đủ điều kiện, khả năng để sinh con không?”

Với dân số thế giới đã vượt mốc 8 tỷ người, câu hỏi này ngày càng trở nên nhạy cảm. Một số người lo ngại rằng dân số đang quá tải, phân bố không đồng đều và sẽ đẩy hành tinh đến bờ diệt vong. Trong khi đó, có người lại sợ một “sự sụp đổ dân số” khi nhiều quốc gia đối mặt với tình trạng già hóa và tỷ lệ sinh giảm sút.

Báo cáo “Tình trạng Dân số Thế giới” năm nay với chủ đề “Khủng hoảng sinh sản thật sự: Khát vọng làm chủ sinh sản trong một thế giới đổi thay” do Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) công bố đã đặt ra chính những câu hỏi này và hé lộ sự thật ít được nhắc đến đằng sau các con số.

Cứ 5 người có 1 người không thể có số con như mong muốn

Các nhà hoạch định chính sách thường cho rằng nếu ai đó sinh con, nghĩa là họ muốn và có thể. Nếu không thì chắc là họ không muốn. Nhưng khảo sát hơn 14.000 người tại 14 quốc gia cho thấy khoảng 1/5 số người cho biết họ sẽ không thể có số con như mong muốn.

Phần lớn trong số đó dự đoán họ sẽ có ít con hơn hoặc không có con trong khi một số lại nghĩ mình sẽ có nhiều hơn mức mong muốn.

Phần lớn mọi người đều muốn có con nhưng rất nhiều người bị tước mất cơ hội làm cha mẹ

Nhiều người đổ lỗi cho phụ nữ và giới trẻ về tình trạng dân số già và sinh ít con. Họ bị chỉ trích là “không chịu lập gia đình”, “lười sinh con”. Nhưng khảo sát cho thấy phần lớn mọi người đều mong muốn có từ hai con trở lên chỉ là họ không thể biến mong muốn thành hiện thực.

Hơn một nửa người tham gia khảo sát nói rằng lý do khiến họ sinh ít con là do áp lực tài chính như chi phí nhà ở, nuôi con, chăm sóc trẻ nhỏ và sự bất ổn trong công việc. Thực tế này cũng lý giải vì sao nhiều chính phủ kêu gọi sinh thêm con để bảo đảm nguồn lao động trong tương lai.

Muốn dung hòa điều này cần giải pháp bền vững: Trao quyền kinh tế và cơ hội làm việc cho phụ nữ. Điều đó không chỉ giúp tăng năng suất lao động mà còn giúp phụ nữ không phải lựa chọn giữa sự nghiệp và thiên chức làm mẹ.

Vấn đề sâu xa dẫn đến việc sinh ít con và lao động sụt giảm chính là bất bình đẳng giới. Thiếu môi trường làm việc thân thiện với gia đình và không bình đẳng là rào cản khiến phụ nữ vừa ngại sinh con, vừa khó tham gia thị trường lao động.

Nhiều người bị ép sinh con khi chưa sẵn sàng hoặc không mong muốn

Khủng hoảng không chỉ nằm ở việc sinh ít con mà còn ở việc nhiều người không thể chủ động ngăn ngừa những thai kỳ ngoài ý muốn.

1/3 người tham gia khảo sát nói rằng họ (hoặc bạn đời) đã từng có thai ngoài ý muốn. Gần 1/5 cho biết họ bị ép sinh con khi chưa sẵn sàng. 1/4 nam giới và 1/3 phụ nữ nói rằng họ đã từng không thể từ chối quan hệ tình dục.

Tại Nigeria, nơi mỗi phụ nữ trung bình có 5 con, hơn 10% người dân cho biết họ đang có nhiều con hơn mong muốn. Nguyên nhân chính do áp lực xã hội, thiếu tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, thiếu kiến thức về kế hoạch hóa gia đình.

Bà Talatu Yakubu, nhân viên y tế tại bệnh viện Kuje, Abuja cho biết: “Nhiều phụ nữ tin rằng tiêm tránh thai ba tháng sẽ gây vô sinh. Một số khác lại nghĩ rằng chưa có 3–4 con thì không nên dùng biện pháp tránh thai”.

Bà nhấn mạnh: “Đàn ông cũng cần tham gia tư vấn cùng vợ. Kiến thức là sức mạnh hiểu biết giúp hành động đúng đắn”.

Từ các quốc gia ổn định dân số đến nơi đang sụt giảm, nhiều chính phủ tung ra các chính sách như: thưởng tiền sinh con, trợ cấp nhà ở, giảm học phí mầm non… Nhưng đa phần những chính sách này chỉ giải quyết bề mặt và tạm thời.

Tệ hơn, một số nước còn đi ngược lại quyền sinh sản như cấm giáo dục giới tính, hạn chế tiếp cận biện pháp tránh thai, hoặc cấm phá thai. Những chính sách như vậy không chỉ phản tác dụng mà còn đẩy nhiều phụ nữ vào cảnh phải nạo phá thai không an toàn làm tăng tử vong mẹ và vô sinh thứ phát.

Lịch sử cho thấy khi quyền lựa chọn sinh sản bị bóp nghẹt, người dân sẽ phản kháng. Nếu giới trẻ thấy tương lai mù mịt, họ càng ngần ngại sinh con. Thực tế chứng minh chính sách vi phạm quyền sinh sản khiến người dân càng ít muốn lập gia đình và sinh con.

Đơn cử như năm 2015, khi chính phủ Tây Ban Nha đề xuất thắt chặt luật phá thai, hàng chục nghìn người dân, đặc biệt là phụ nữ đã đổ ra đường biểu tình. Họ phản đối dự luật hạn chế quyền được phá thai trong trường hợp dị tật thai nhi, một điều vốn đã được hợp pháp hóa từ lâu. Trước làn sóng phản kháng mạnh mẽ từ công chúng, chính phủ buộc phải rút lại đề xuất. Đây là minh chứng rõ ràng rằng khi quyền lựa chọn sinh sản bị xâm phạm, xã hội sẽ không đứng yên.

Điều mọi người cần là sự an toàn, bình đẳng và hy vọng

Gần 25% người được hỏi từng muốn có con nhưng cảm thấy bất lực. Ngoài khó khăn tài chính, họ còn gặp trở ngại về sức khỏe, bệnh mãn tính, vô sinh hoặc không thể tiếp cận dịch vụ y tế. Đáng chú ý, khoảng 20% nói rằng tình hình thế giới hiện nay như chiến tranh, dịch bệnh, bất ổn chính trị, biến đổi khí hậu cũng khiến họ không dám sinh thêm con.

UNFPA kiến nghị chính phủ đưa ra những chính sách khuyến sinh:

Mở rộng quyền lựa chọn sinh sản cho mọi người.

Hỗ trợ chính sách toàn diện, bình đẳng và bao trùm.

Cung cấp dịch vụ y tế sinh sản cho mọi nhóm: người khuyết tật, thiểu số, di cư...

Trao quyền cho phụ nữ gia nhập thị trường lao động mà không đánh mất quyền làm mẹ.

Thay đổi định kiến giới: khuyến khích nam giới chia sẻ việc chăm con, việc nhà.

Mở rộng hỗ trợ sinh con, nhận con nuôi cho người độc thân, người LGBTQIA+ và phụ nữ lớn tuổi nếu họ mong muốn.

Hơn cả, mọi người cần hy vọng vào chính tương lai của mình và tương lai của những đứa trẻ mà họ muốn sinh ra.

Bà Natalia Kanem, Giám đốc điều hành UNFPA kết luận: “Rất nhiều người không thể xây dựng gia đình như họ mong muốn. Vấn đề nằm ở chỗ thiếu sự lựa chọn, chứ không phải thiếu khát khao. Đó mới là cuộc khủng hoảng sinh sản thật sự. Giải pháp nằm ở việc lắng nghe và đáp ứng đúng những gì người dân cần như nghỉ thai sản có lương, chăm sóc sinh sản giá rẻ và những người bạn đời biết sẻ chia”.