Nhà dưỡng lão tại TP.HCM: Từ thực trạng thiếu hụt đến chiến lược phát triển hệ sinh thái

Tại Hội thảo chuyên gia xây dựng Đề án phát triển hệ thống dưỡng lão TP.HCM giai đoạn 2025-2030 mới đây đã làm rõ bức tranh thực trạng, đồng thời mở ra những định hướng quan trọng cho giai đoạn tới.

Thực trạng: cung không theo kịp cầu

Theo báo cáo của Sở Y tế TP.HCM, đến cuối năm 2025, Thành phố có khoảng 1,6-1,7 triệu người từ 60 tuổi trở lên, chiếm gần 11% dân số, là địa phương có số lượng người cao tuổi lớn nhất cả nước.

Trung bình mỗi năm, TP.HCM có thêm khoảng 35.000 người bước vào tuổi già. Tuy nhiên, toàn Thành phố hiện chỉ có 36 cơ sở dưỡng lão, bao gồm cả công lập và tư nhân, đang chăm sóc khoảng 3.500 người. 

Các cơ sở công lập chủ yếu đảm nhiệm vai trò nuôi dưỡng người cao tuổi không nơi nương tựa hoặc có hoàn cảnh đặc biệt, với điều kiện ngân sách còn hạn chế.

Trong khi đó, khối tư nhân phát triển tự phát, quy mô nhỏ, chi phí cao, chưa hình thành được mạng lưới dịch vụ đa dạng. Phần lớn cơ sở vẫn vận hành theo mô hình nội trú truyền thống, trong khi các dịch vụ đang rất cần tại đô thị như chăm sóc ban ngày, chăm sóc ngắn hạn, phục hồi chức năng, chăm sóc người sa sút trí tuệ hay chăm sóc giảm nhẹ cuối đời còn thiếu và yếu.

Một thực tế đáng lưu ý khác, tuổi thọ trung bình của người dân TP.HCM đã vượt 76 tuổi, song số năm sống khỏe mạnh chỉ khoảng 64 tuổi. Điều này đồng nghĩa với việc nhiều người cao tuổi phải sống một quãng thời gian dài trong tình trạng suy giảm chức năng, phụ thuộc chăm sóc, tạo áp lực lớn cho gia đình và xã hội.

Các chuyên gia cùng nhìn thẳng vào vấn đề

Tại Hội thảo chuyên gia lấy ý kiến xây dựng Đề án phát triển hệ thống dưỡng lão TP.HCM giai đoạn 2025-2030 và những năm tiếp theo, do Sở Y tế TP.HCM tổ chức, các đại biểu đều thống nhất rằng dưỡng lão không còn là câu chuyện mang tính nhân đạo đơn thuần, mà đã trở thành bài toán chiến lược về an sinh xã hội và phát triển đô thị.

Ông Nguyễn Phước Lộc - Phó Bí thư Thành ủy TP.HCM nhấn mạnh: chăm sóc người cao tuổi phải được nhìn nhận như một phần không thể thiếu trong chiến lược xây dựng thành phố bao trùm, nhân văn.

Theo ông, mục tiêu không chỉ là kéo dài tuổi thọ, mà là giúp người cao tuổi “sống khỏe, sống vui, sống có chất lượng”, được chăm sóc đầy đủ cả về thể chất lẫn tinh thần, không bị tách rời khỏi cộng đồng.

Phó Bí thư Thành ủy cũng đánh giá cao việc Sở Y tế chủ động xây dựng đề án dựa trên cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn, bám sát chủ trương của Trung ương về chăm sóc sức khỏe nhân dân trong bối cảnh già hóa dân số nhanh.

Từ phía cơ quan chuyên môn, ông Nguyễn Tăng Minh - Phó Giám đốc Sở Y tế TP.HCM, cho biết Thành phố đang đối mặt với sự thiếu hụt nghiêm trọng các dịch vụ chăm sóc dài hạn cho người cao tuổi. Theo ông, hệ thống hiện nay chưa theo kịp tốc độ già hóa dân số, cả về số lượng cơ sở, chất lượng dịch vụ lẫn nhân lực chuyên môn.

Ý kiến chuyên gia: từ kinh nghiệm quốc tế đến giải pháp địa phương

Tại hội thảo, các chuyên gia đã thảo luận sâu về 16 nhóm chuyên đề liên quan đến hiện trạng, dự báo nhu cầu, quy hoạch cơ sở, mô hình tổ chức, đào tạo nhân lực và cơ chế tài chính cho hệ thống dưỡng lão. Nhiều ý kiến cho rằng TP.HCM cần sớm chuyển từ tư duy “xây thêm nhà dưỡng lão” sang phát triển hệ sinh thái chăm sóc người cao tuổi.

Theo ThS. Phạm Bình An - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM, kinh nghiệm từ Nhật Bản và các nước châu Âu cho thấy, chăm sóc tại nhà và cộng đồng phải là trụ cột, còn nhà dưỡng lão nội trú chỉ là tuyến cuối. Nếu đảo ngược mô hình này, chi phí xã hội sẽ rất lớn và người cao tuổi dễ rơi vào tình trạng cô lập.

Theo ông, một hệ thống dưỡng lão hiệu quả nên xuất phát từ chăm sóc phòng ngừa và can thiệp sớm, thay vì tập trung vào chăm sóc cuối đời.

Các chuyên gia cũng chỉ ra những “điểm nghẽn” hiện nay như thiếu nhân lực được đào tạo bài bản về lão khoa, điều dưỡng và tâm lý xã hội; chưa có cơ chế tài chính dài hạn cho chăm sóc người cao tuổi; sự thiếu liên thông giữa hệ thống y tế và các cơ sở dưỡng lão; cùng với khó khăn về quỹ đất và chính sách ưu đãi đầu tư cho khu vực tư nhân.

Hướng đi nào cho TP.HCM?

Từ thực trạng và các ý kiến đóng góp, Đề án phát triển hệ thống dưỡng lão TP.HCM giai đoạn 2025-2030 được định hướng theo mô hình đa tầng - đa dịch vụ - liên ngành, gắn kết chặt chẽ giữa y tế, lao động - xã hội, chính quyền địa phương và khu vực tư nhân.

Thành phố được kỳ vọng sẽ đóng vai trò kiến tạo, thông qua quy hoạch đất đai phù hợp, cơ chế hợp tác công - tư, chính sách ưu đãi thuế và đào tạo nhân lực chuyên ngành.

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ, trí tuệ nhân tạo trong quản lý hồ sơ sức khỏe, theo dõi an toàn và tư vấn từ xa cũng được xem là hướng đi tất yếu nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và giảm tải cho hệ thống y tế.

Cần mô hình hệ sinh thái chăm sóc dài hạn

Với trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước tại TP.HCM, PGS.TS.BS Tăng Chí Thượng - Giám đốc Sở Y tế TP.HCM cho rằng, việc phát triển hệ thống dưỡng lão trong thời gian tới cần được tiếp cận theo mô hình hệ sinh thái chăm sóc dài hạn, phù hợp với kinh nghiệm của nhiều quốc gia phát triển.

Theo đó, quy hoạch hệ thống dưỡng lão theo mô hình đa tầng dịch vụ. Từ chăm sóc tại nhà, chăm sóc ban ngày, nhà ở có hỗ trợ, dưỡng lão - điều dưỡng đến chăm sóc giảm nhẹ cuối đời; Cần chuẩn hóa chất lượng dịch vụ, xây dựng bộ tiêu chuẩn chất lượng cho từng loại hình dưỡng lão gắn với cơ chế kiểm định, đánh giá và công khai chất lượng; Chú trọng phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi như một nghề nghiệp chuyên biệt, với hệ thống đào tạo, chứng chỉ hành nghề và lộ trình nghề nghiệp rõ ràng cho đội ngũ làm việc tại các cơ sở dưỡng lão; Xây dựng cơ chế tài chính bền vững, gắn chi trả với chất lượng dịch vụ, khuyến khích xã hội hóa có kiểm soát, bảo đảm khả năng tiếp cận dịch vụ cho người cao tuổi; Tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa y tế, an sinh xã hội và cộng đồng để người cao tuổi được theo dõi, chăm sóc liên tục, phù hợp với tình trạng sức khỏe và nhu cầu thực tế.

Từ thách thức đến cơ hội

Già hóa dân số là xu thế không thể đảo ngược. Với TP.HCM, thách thức này đồng thời mở ra cơ hội hình thành một trụ cột dịch vụ mới trong nền kinh tế đô thị. Nếu được quy hoạch bài bản và triển khai đúng hướng, hệ thống dưỡng lão không chỉ góp phần bảo đảm an sinh xã hội, mà còn nâng cao chất lượng sống, phát huy vai trò của người cao tuổi trong cộng đồng.