"Bán mặt" giữa bụi mù Hà Nội

Trong những ngày cuối năm 2025, Hà Nội liên tục xuất hiện trong danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới. Đỉnh điểm, tối ngày 12/12 vào 21 giờ 18 phút, chất lượng không khí Hà Nội chạm ngưỡng "nâu" với chỉ số 309 AQI, đứng đầu các thành phố trên thế giới về mức độ ô nhiễm không khí.

Trước đó, Hà Nội cũng liên tiếp ghi nhận các mức kỷ lục về vượt ngưỡng chất lượng không khí có thể đặc biệt nguy hại cho sức khỏe của con người. Lúc 7h30 sáng 10/12, Hà Nội là thành phố ô nhiễm thứ 5 thế giới với chỉ số ô nhiễm không khí AQI là 225.

Trong khi đó, lúc 7h30 sáng 9/12, IQAir xếp Hà Nội là thành phố ô nhiễm thứ 7 trên thế giới, chỉ số AQI là 188. Trước đó, tối ngày 7/12, Hà Nội ô nhiễm nghiêm trọng, PM2.5 vượt chuẩn khuyến cáo của WHO 35 lần, AQI đạt 231, đứng đầu thế giới.

Dù từng ghi nhận những chuyển biến tích cực khi chất lượng không khí có thời điểm cải thiện, thắp lên kỳ vọng về khả năng phục hồi môi trường và giảm rủi ro cho sức khỏe cộng đồng nhưng diễn biến này không kéo dài. Thực tế cho thấy ô nhiễm không khí tại Hà Nội vẫn mang tính dai dẳng, dễ tái phát và chưa được kiểm soát một cách căn cơ.

Thực trạng ô nhiễm không khí kéo dài đang tác động rõ rệt đến việc đi lại, học tập và sinh hoạt hằng ngày của người dân, trong đó nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là những lao động phải làm việc ngoài trời.

Mưu sinh trong khói bụi

Đúng 6h sáng mỗi ngày, cô Hoàng Thị Bích Hường (50 tuổi, Hà Nội) lại đạp xe chở gánh cốm ra phố mưu sinh. Hàng chục năm “dầm mưa dãi nắng” với nghề buôn bán trên đường phố Hà Nội, cô đã nhiều lần chứng kiến bầu trời Thủ đô rơi vào những đợt ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhưng chưa khi nào việc mưu sinh lại trở nên nặng nhọc như những ngày này.

Cô Hường cho biết, những ngày Hà Nội ô nhiễm, cô thường xuyên bị nhức đầu, mắt mờ cả đi, nhiều lúc chỉ cần kéo khẩu trang xuống hít một hơi sâu là cổ họng lập tức khó chịu, cảm giác khó thở xuất hiện rõ rệt. Gánh hàng sau nửa buổi bán hàng trên phố cũng bị bụi phủ kín.

Dù biết qua báo đài rằng ô nhiễm không khí gây hại cho sức khỏe và được khuyến cáo hạn chế hoạt động ngoài trời, cô Hường vẫn không thể nghỉ bán vì mưu sinh. Cách tự bảo vệ duy nhất của cô trong những ngày ra đường toàn khói bụi chỉ là những lớp khẩu trang.

Cách đó không xa, anh Nguyễn Phi Hưng (21 tuổi, quê Ninh Bình) vừa hoàn thành cuốc xe từ Thanh Xuân về Cầu Giấy chừng hơn 20 phút nhưng bụi đã phủ dày trên thân xe. Anh Hưng cho biết đợt ô nhiễm không khí vừa qua đã tác động rõ rệt đến công việc hàng ngày của mình.

"Những hôm không khí xấu, khói bụi dày đặc khiến mình thường xuyên bị cay mắt, nghẹt mũi, ho và chảy nước mũi do hít phải bụi mịn. Vì công việc của mình phải di chuyển trên đường phố thời gian dài nên những ngày này mình phải đeo hai lớp khẩu trang mới đỡ khó chịu”, anh Hưng cho hay.

Anh Hưng cho biết, vào những khung giờ cao điểm, khói xe hòa lẫn với dòng người đông đúc khiến cảm giác ngột ngạt, khó chịu tăng lên rõ rệt. Dù đã cố gắng lựa chọn những tuyến đường ít ùn tắc hơn, anh vẫn khó tránh khỏi việc phải di chuyển trong thời điểm đông đúc, khói bụi dày đặc.

Dù nhiều lần nghĩ đến việc đổi nghề nhưng công việc hiện tại vẫn là nguồn thu ổn định nhất, mang lại thu nhập khoảng 6 – 8 triệu đồng mỗi tháng đối với một sinh viên xa quê đang tìm kiếm việc làm thêm để trang trải cuộc sống như anh Hưng. Vì vậy, anh lại tiếp tục xuyên màn bụi đặc quánh bằng chiếc xe máy cũ của mình.

Những giải pháp "thích ứng" trước ô nhiễm không khí

Thực tế, cô Hường và anh Hưng chỉ là hai trong số hàng nghìn người lao động đang hàng ngày chấp nhận đánh đổi sức khỏe để mưu sinh dưới lớp bụi mịn bao phủ Hà Nội.

Theo TS. Dương Hoàng Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, việc ô nhiễm tại Hà Nội chủ yếu đến từ các phương tiện tham gia giao thông, các công trình xây dựng, đốt rơm rạ... Đối tượng bị ảnh hưởng nặng nhất chính là nhóm lao động ngoài trời như người bán hàng rong, tài xế, công nhân…, bởi khẩu trang thông thường gần như không ngăn được bụi PM2.5.

Theo WHO, ô nhiễm không khí là "kẻ giết người thầm lặng". Thống kê của World Bank năm 2021 cho thấy 40% dân số Hà Nội, tương đương 3,5 triệu người, bị ảnh hưởng bởi nồng độ bụi trên 45 μg/m³, gấp 9 lần tiêu chuẩn hiện tại của WHO. Số người tử vong do các nguyên nhân bắt nguồn từ bụi mịn PM2.5 - hạt có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 2,5 micromet - tại Hà Nội chiếm tới 32% cả nước, tương đương khoảng 5.800 ca. Dữ liệu từ Tổ chức đo chất lượng không khí thế giới (AirVisual) và GEOI từ 2019 đến nay đều cho thấy trong mùa ô nhiễm, người thủ đô hít thở tương đương hút 3-4 điếu thuốc mỗi ngày.

Cục Quản lý Môi trường y tế (Bộ Y tế) khuyến cáo khi chỉ số chất lượng không khí ở mức rất xấu (201-300), đối với người bình thường tránh các hoạt động ngoài trời trong thời gian dài hoặc tham gia các hoạt động vận động cần gắng sức; khuyến khích thực hiện các hoạt động trong nhà; tránh hoạt động tại các khu vực có nguy cơ ô nhiễm không khí cao.

Nếu phải hoạt động tại các khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao, người dân nên sử dụng các loại khẩu trang có thể ngăn ngừa bụi mịn; nếu phải tham gia giao thông nên tăng cường sử dụng các phương tiện giao thông công cộng, hạn chế sử dụng xe máy, xe đạp để giảm tiếp xúc với không khí bị ô nhiễm.

Đồng thời, hạn chế mở cửa sổ, cửa ra vào trong những thời điểm không khí bị ô nhiễm nặng; vệ sinh mũi, súc họng sáng tối bằng nước muối sinh lý, đặc biệt sau khi ra đường; tra rửa mắt bằng nước muối sinh lý vào buổi tối trước khi đi ngủ.

Đối với những người nhạy cảm, cần tránh tất cả các hoạt động ngoài trời, chuyển sang các hoạt động trong nhà hoặc chuyển sang ngày khác khi chỉ số chất lượng không khí tốt hơn; hạn chế mở cửa sổ, cửa ra vào trong những thời điểm không khí bị ô nhiễm nặng.

Các chuyên gia khuyến cáo những người thường xuyên làm việc ngoài trời cần sử dụng khẩu trang đạt chuẩn như N95 hoặc tương đương và thay mới mỗi ngày. Trong quá trình làm việc, nên tranh thủ nghỉ giữa giờ tại các không gian kín như quán nước, cửa hàng hoặc trạm chờ, đồng thời hạn chế đứng lâu ở những khu vực có mật độ xe cộ dày đặc. Việc đeo kính chắn bụi, mặc áo dài tay, đội mũ có vành cũng giúp giảm bụi bám vào mắt, da và tóc. Sau khi về nhà, cần tắm rửa, vệ sinh mũi và họng để loại bỏ lượng bụi tích tụ.

Bên cạnh đó, người lao động nên bổ sung đủ nước, tăng cường dinh dưỡng với thực phẩm giàu đạm, rau xanh và các loại trái cây giàu vitamin C như cam, bưởi để nâng cao sức đề kháng. Một số biện pháp hỗ trợ phổi thải độc có thể áp dụng như tập thở bụng, thở cơ hoành để tăng lượng oxy hấp thụ, hoặc xông hơi nước nóng với tinh dầu nhằm làm ẩm đường thở. Khi xuất hiện các dấu hiệu viêm hô hấp kéo dài, đau ngực hoặc khó thở, cần sớm đến cơ sở y tế để được thăm khám.

Ngoài ra, người lao động nên sử dụng các ứng dụng theo dõi chất lượng không khí uy tín để nắm được mức độ ô nhiễm tại khu vực làm việc. Nếu xuất hiện cảm giác chóng mặt, tức ngực hoặc khó thở, đây có thể là dấu hiệu cơ thể đang quá tải vì ô nhiễm, cần dừng lại nghỉ ngơi trước khi tiếp tục công việc.