Trịnh Cầu – Người giữ hồn quê qua từng câu thơ

Nỗi nhớ và vị mặn của trải nghiệm

Giữa những khuynh hướng cách tân của thơ ca đương đại, Trịnh Cầu chọn con đường lặng lẽ trở về với đất, với người, với ký ức. Ở ông, quê hương không chỉ là nơi “chôn rau cắt rốn”, mà là một không gian tinh thần, nơi cất giữ hơi thở của đời sống và đạo lý làm người.

Trong thơ ông, những địa danh như đồng Lùng, đồng Xít, đồng Chùa hay những hình ảnh quen thuộc như: cánh cò, cây lúa, củ khoai…  hiện lên chân thực mà thấm đẫm yêu thương. Mỗi hình ảnh đều chứa đựng linh hồn của đất.  Đọc thơ Trịnh Cầu là đọc tiếng vọng của một miền quê đang dần khuất, nơi mỗi chi tiết nhỏ đều trở thành nơi neo đậu của tình yêu và nỗi nhớ. Hơn nữa, đó còn là sự hồi tưởng về căn cốt dân tộc – nơi mỗi mùi khói, cánh cò, hạt lúa đều trở thành biểu tượng của tâm hồn Việt.

“Quê tôi chiều nghiêng về phía núi

Cánh cò mang ánh nắng về rừng

Có ngọn gió cõng mùi rơm rạ

Ấm nồng khói bếp những chiều đông”

(Vị quê hương)

Điều đáng quý ở thơ Trịnh Cầu là nỗi nhớ quê không êm đềm mà có vị mặn của đời sống thực. Ông không né tránh khổ đau, nghèo khó. Trái lại, từ chính sự lam lũ, thơ ông tìm thấy giá trị của con người:

“Từng đi qua ngày tháng tuổi hồng

Với cây lúa có mùa không hạt

Với mùa hè, sỏi sông chết khát

Lội xuống đồng bỏng rát những bàn tay”

(Vị quê hương)

Hay trong bài “Đất quê cha”, ông viết:

“Đất quê cha chẳng mỡ màu

Mồ hôi luôn trắng vườn rau, khóm cà”

Những hình ảnh ấy không tô đậm bi kịch mà lặng lẽ nói về sức chịu đựng và phẩm hạnh của người quê. Ở Trịnh Cầu, nỗi nhớ không chỉ hướng về một quê hương trong sáng, mà còn hướng về sự nhẫn nại, bền bỉ – cội rễ của nhân sinh. Chính vì thế, chất thơ của ông không mềm yếu mà đượm “vị mặn” của người từng trải: mặn của mồ hôi, của mất mát, và của tình thương. Cái “mặn” ấy là chất muối của đời, khiến thơ ông có sức nặng của trải nghiệm và độ sâu của chiêm nghiệm.

Triết lý trở về – chiều sâu của thơ Trịnh Cầu

Nhiều bài thơ của ông kết thúc bằng một suy tưởng lắng đọng, nơi nỗi nhớ chuyển hóa thành triết lý nhân sinh. Trong khổ kết bài “Quê tôi chiều nghiêng về phía núi”, ông viết:

“Cuộc đời sau này sẽ có nhiều lối đi

Nhưng chỉ có một lối về quê mẹ”

Hai câu thơ giản dị mà gói trọn tinh thần Đông phương: “hồi quy” và “hồi nhân” – trở về với gốc, trở về với người. Giữa đời sống nhiều xáo động, thơ Trịnh Cầu như một lời nhắc: Chỉ có sự trở về với cội nguồn, mới giữ được phần người nguyên lành. Triết lý ấy không được diễn giải bằng khái niệm, mà được thể nghiệm bằng cảm xúc và ký ức – thứ triết lý của trái tim từng trải, thấm mồ hôi và tình thương.

Toàn bộ thơ Trịnh Cầu có thể xem là một hành trình trở về: từ ký ức đến suy tưởng, từ cảm xúc đến minh triết. Ở “Nhớ cha”, tình phụ tử hòa vào nỗi nhớ đất đai, dòng sông. Ở “Về quê”, tình quê gắn với nỗi biết ơn những người đã hóa thân vào đồng ruộng. Ở “Quê tôi chiều nghiêng về phía núi”, nỗi nhớ trở thành lời khẳng định bản thể con người – chỉ khi nhận ra gốc rễ của mình, con người mới thật sự tồn tại.

Trịnh Cầu không làm thơ để hoài niệm, mà để chiêm nghiệm; không viết để kể, mà để giữ lại cái ấm của lòng người giữa thời buổi xô bồ, khi quê hương đôi khi chỉ còn là ý niệm trong trí nhớ. Ở ông, nỗi nhớ không dừng ở hoài niệm, mà mở ra nhận thức nhân sinh: con người chỉ có thể đi xa khi biết cách trở về. Thơ ông, vì thế, không chỉ là tiếng nói của riêng một người làm thơ, mà là tiếng vọng của đất, của người, của bản sắc Việt Nam trong chiều sâu văn hóa.

Ngôn ngữ giản dị – tinh thần nhân bản

Thơ Trịnh Cầu không ồn ào tìm tòi hình thức. Ông ưa cách diễn đạt gần gũi. Ông nói bằng giọng người quê, mộc mà vang, giản dị mà gợi mở. Ngôn từ của ông như được “gạn đục khơi trong” qua năm tháng, để lại thứ ngôn ngữ được chưng cất từ đời sống, giàu sức gợi và thấm đẫm tình người.

Câu thơ có hơi hướng của thơ tự sự truyền thống pha trữ tình hiện đại. Nhịp điệu không cầu kỳ mà dung dị, đôi khi gần như lời nói thường, nhưng chính sự mộc mạc ấy lại khiến người đọc cảm nhận được độ thật của cảm xúc.

Từ “đường cày ngập mồ hôi” đến “giấc hạt bếp nhà ấm êm”, từ “phượng ve mê ca hát” đến “mùa giáp hạt”, mỗi hình ảnh đều là một mảnh đời thật. Chính vì thật nên thơ Trịnh Cầu không chỉ khiến người đọc xúc động, mà còn khiến họ nhận ra mình – trong lao động, trong ký ức, trong những giá trị đã tưởng bị lãng quên.

Trong thơ Trịnh Cầu, nỗi nhớ quê không chỉ là xúc cảm của người xa làng, mà là điểm khởi nguyên cho những suy tưởng nhân sinh. Ông biến ký ức và trải nghiệm cuộc đời thành triết lý sống giản dị, bền bỉ và đậm hồn Việt.