Mức sinh ở Việt Nam thấp nhất trong lịch sử, Bộ Y tế đề xuất hỗ trợ tiền hoặc hiện vật khi sinh con

Tổng tỷ suất sinh thấp nhất trong lịch sử và tiếp tục giảm sâu

Phát biểu tại lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Dân số thế giới và công bố Báo cáo Tình trạng dân số thế giới năm 2025 do Bộ Y tế và Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tại Việt Nam tổ chức ngày 11/7, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan nhấn mạnh pháp luật Việt Nam quy định mỗi cặp vợ chồng, cá nhân có quyền quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khoẻ, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cặp vợ chồng, cá nhân trên cơ sở bình đẳng. Quy định này là một trong những nội dung thể hiện rất rõ việc "trao quyền tự quyết về sinh sản".

"Việt Nam đã đạt nhiều kết quả quan trọng trong công tác dân số: tốc độ gia tăng dân số được kiểm soát, Việt Nam đang trong giai đoạn cơ cấu dân số vàng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội. Thu nhập và mức sống được cải thiện, tuổi thọ trung bình của người dân tăng lên 74,7 tuổi vào năm 2024, cao hơn nhiều quốc gia có cùng mức thu nhập", bà Lan nói.

Bên cạnh đó, dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình ngày càng được mở rộng và nâng cao chất lượng. Công tác tiền hôn nhân, chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và chăm sóc người cao tuổi cũng ngày càng được củng cố và phát triển.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, Việt Nam cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức lớn ảnh hưởng đến phát triển bền vững.

Thứ nhất, tổng tỷ suất sinh giảm thấp nhất trong lịch sử và dự báo là sẽ tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo (Kết quả điều tra biến động dân số 01/4/2024: Năm 2022 là 2,01 con/phụ nữ giảm xuống 1,96 con/phụ nữ năm 2023 và 1,91 con/phụ nữ năm 2024, thấp nhất trong lịch sử nhân khẩu học của Việt Nam). Cùng với đó quá trình già hóa dân số diễn ra với tốc độ nhanh ở Việt Nam.

Thứ hai, tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh đã được khống chế, tuy nhiên chưa ổn định và vẫn cao so với mức cân bằng tự nhiên (Kết quả điều tra biến động dân số 01/4/2024: Tỷ số giới tính khi sinh năm 2009 là 110,5 bé trai/100 bé gái; năm 2019 là 111,5 bé trai/100 bé gái và năm 2024 là 111,4 bé trai/100 bé gái). Vẫn còn tình trạng mang thai và sinh con ở phụ nữ tuổi chưa thành niên, tảo hôn, hôn nhân cận huyết ở khu vực Tây Nguyên và Trung du Miền núi phía bắc.

Thứ ba, tuy tuổi thọ bình quân của người Việt Nam cao nhưng số năm sống khỏe mạnh tính từ lúc sinh mới chỉ đạt khoảng 65 năm. Tầm vóc, thể lực, chất lượng cuộc sống người dân vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn hạn chế so với vùng thành thị, đồng bằng.

Thứ tư, chỉ số phát triển con người (HDI) của Việt Nam vẫn ở nhóm thấp, so sánh với các nước trên thế giới, đứng ở vị trí 93/193 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Đề xuất có chế độ ưu đãi khi sinh con

Để ứng phó với các xu thế mới, Bộ Y tế đang tích cực hoàn thiện Luật Dân số mới và Chương trình mục tiêu Quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035. Mục tiêu là đảm bảo an sinh xã hội, chăm sóc sức khỏe và bình đẳng cho mọi người dân, lấy con người làm trung tâm của sự phát triển bền vững.

Cơ quan này đang đề xuất trong dự thảo Luật Dân số trình Chính phủ để trình Quốc hội có ý kiến và thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10/2025) có một số nội dung như ưu đãi về chế độ nghỉ thai sản; hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật khi sinh con; hỗ trợ cho phụ nữ mang thai, sinh con khi sàng lọc trước sinh và sơ sinh; ưu tiên tiếp cận chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội và các hỗ trợ khác phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội của từng thời kỳ.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế đề xuất ưu đãi tài chính hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật với gia đình sinh con một bề, có hai con gái; quy định các biện pháp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh phù hợp với mỗi địa phương và cả nước.

Xây dựng và phát triển cơ sở hỗ trợ, chăm sóc người cao tuổi; phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi như cấp học bổng, học phí người học chuyên ngành lão khoa tại cơ sở đào tạo thuộc khối ngành sức khỏe của Nhà nước.

Quy định các biện pháp thực hiện việc tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn đối với nam, nữ; sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh. Bên cạnh đó, các biện pháp, chính sách hỗ trợ khác để thực hiện việc duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; thích ứng với già hoá dân số và nâng cao chất lượng dân số.

Bộ trưởng Đào Hồng Lan kêu gọi các Ban, Bộ, ngành, UBND các tỉnh, thành phố tiếp tục quan tâm, phân bổ ngân sách phù hợp cho công tác dân số, nhất là trong bối cảnh chính quyền địa phương hai cấp đang có những điều chỉnh về tổ chức.

Đồng thời, bà bày tỏ mong muốn cộng đồng quốc tế, các tổ chức Liên Hợp Quốc và Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc sẽ tiếp tục đồng hành, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, để Việt Nam ứng phó hiệu quả với xu thế mức sinh thấp, già hóa dân số nhanh và bảo vệ quyền sinh sản của mọi người dân.