Vì sao gà lôi trắng được ghi vào Sách Đỏ?

Gà lôi trắng được ghi vào Sách Đỏ Việt Nam

Gà lôi trắng là một trong những giống gà quý hiếm được xếp vào hàng “cực đẹp” của Việt Nam, sánh cùng các loài như gà lôi tía, gà trà hay gà lôi Beli.

Gà lôi trắng, còn được gọi là chim lôi, có tên khoa học Lophura hatinhensis, thuộc họ chim Trĩ, bộ Gà. Với bộ lông óng ả và dáng vẻ thanh thoát, loài này dễ khiến nhiều người nhầm lẫn với công nếu chỉ quan sát qua loa. Gà lôi trắng là loài động vật hoang dã quý hiếm, đang bị đe dọa bởi nạn săn bắt và mất môi trường sống. Đây cũng là loài được liệt kê trong Sách Đỏ Việt Nam và Sách Đỏ IUCN.

Gà lôi trắng có đặc điểm gì?

Gà lôi trắng là loài chim cỡ lớn, con trống nặng khoảng 1,6–2kg, trong khi con mái nhẹ hơn, từ 1–1,4kg. Loài này thường tụ tập thành đàn nhỏ từ 5–10 cá thể, hiếm khi đi lẻ hoặc chỉ đi theo cặp.

Gà lôi trắng sinh sống định cư chủ yếu ở những cánh rừng thưa, đặc biệt ưa thích môi trường rừng gỗ thưa xen lẫn tre nứa, thường xuất hiện dọc theo các khe suối. Môi trường sống lý tưởng của gà lôi trắng là rừng thường xanh nguyên sinh hoặc thứ sinh, rừng hồi phục và những khu rừng ẩm rậm rạp ở độ cao từ 300 m trở lên. Ghi nhận cho thấy, gà lôi trắng có thể sinh sống ở những khu vực núi cao từ 1.200 – 1.800 mét ở các khu vực rừng miền núi ở lục địa Đông Nam Á và Trung Quốc.

Ban ngày, gà lôi trắng kiếm ăn trên mặt đất; ban đêm, chúng bay lên cành cây để ngủ. Hoạt động diễn ra gần như suốt cả ngày, chỉ ngừng lại vào buổi trưa để nghỉ ngơi trong những bụi cây rậm rạp, kín đáo.

Mùa sinh sản của gà lôi trắng kéo dài từ cuối mùa xuân đến cuối mùa hè. Vào khoảng tháng 2, con trống bắt đầu phô diễn để thu hút bạn tình, làm tổ và đẻ trứng vào tháng 4–5. Mỗi lứa thường từ 4–7 trứng, đặt trong những chiếc tổ đơn sơ, lót lá hoặc cỏ khô. Thời gian ấp kéo dài khoảng 24 ngày. Gà con mới nở đã khá cứng cáp và sau 10–11 tháng sẽ có bộ lông tương tự gà trưởng thành.

Khi còn nhỏ, cả gà trống và gà mái đều mang màu lông nâu xen những dải lông đen. Gà mái gần như giữ nguyên màu này suốt đời, chỉ chuyển nhẹ sang tông ôliu. Ngược lại, gà trống khi đến tuổi trưởng thành sẽ thay bộ lông trắng đặc trưng.

Thông thường, phải mất gần 2 năm, gà trống mới phát triển hoàn thiện: mào đen dài, cằm và họng đen, bụng xanh đen hoặc trắng (tùy giống tại Việt Nam), phần còn lại của cơ thể phủ lông trắng.

Gà trống trưởng thành có đuôi dài 40 – 80cm, mặt đỏ nhung với hai dải mào bao phủ, chân đỏ tía – những đặc điểm giúp loài chim này nổi bật và dễ dàng nhận diện trong thế giới hoang dã.

Một số cá thể gà lôi trắng thường có những thay đổi nhất định về ngoại hình theo điều kiện thổ nhưỡng của từng vùng miền. Căn cứ vào đó có những tên gọi khác nhau cho gà lôi trắng.

Trên thế giới có 15 phân loài gà lôi trắng được công nhận, phân bố từ đông Myanmar đến Campuchia, Lào, Thái Lan, Việt Nam, Trung Quốc. Hầu hết các phân loài còn phổ biến trong hoang dã, riêng các phân loài whiteheadi ở Hải Nam, engelbachi ở nam Lào và annamensis ở miền Nam Việt Nam khá hiếm và đang bị đe dọa. Ở nước ta, gà lôi trắng phân bố từ Bắc vào Nam.

Theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP ngày 22-9-2021 của Chính phủ quy định về danh mục các loài, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm (gọi tắt thông tư 84/2021) thì gà lôi trắng thuộc nhóm IB (nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật khai thác từ tự nhiên vì mục đích thương mại).

Tuy nhiên Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Thông tư 27/2025/TT-BNNMT quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; nuôi động vật rừng thông thường và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (gọi tắt thông tư 27/2025) có hiệu lực từ 1-7-2025.

Trong đó có quy định rõ các loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm thuộc nhóm IB và IIB (hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại).

Cụ thể, có 109 loài thuộc nhóm IB. Đơn cử trong bộ Gà, họ Trĩ có 7 loài, gồm công, gà so cổ hung, gà lôi lam mào trắng, gà tiền mặt vàng, gà tiền mặt đỏ, trĩ sao, gà lôi tía.

Ngoài ra còn có nhiều loài động vật hoang dã quen thuộc như khướu ngọc linh, khướu ngực cam, mi núi bà, khướu đầu đen má xám... cũng được đưa vào danh mục này.

Đối với nhóm IIB có 187 loài động vật hoang dã. Trong đó bộ Gà, họ Trĩ gồm có các loài gà so họng trắng, gà so ngực gụ, gà so họng hung, gà so họng đen, gà lôi hông tía và gà lôi trắng.

Như vậy, từ 1-7-2025, gà lôi trắng được chuyển danh mục các loài nguy cấp, quý hiếm từ nhóm IB sang nhóm IIB.