Nhà báo sử dụng mạng xã hội: Đừng để bị xỏ mũi dắt đi

Mạng xã hội ra đời mang tới một luồng gió mới cho cộng đồng nói chung và những người làm báo nói riêng. Tuy nhiên, tính hai mặt của nó đẩy báo vào những nguy cơ mới.

Nhà báo sử dụng mạng xã hội

Làm sao để dùng mạng xã hội mang lại hiệu quả cao nhất đồng thời tránh những sai sót, hệ lụy là việc mà người làm báo luôn lưu tâm.

Phát huy mặt mạnh, hạn chế tiêu cực

Từ tháng 01/2019, bộ quy tắc gồm 3 chương và 7 điều về sử dụng mạng xã hội cho người làm báo do Hội Nhà báo Việt Nam ban hành trở thành "kim chỉ nam" cho những người làm báo. Ông Hồ Quang Lợi - Phó chủ tịch thường trực Hội nhà báo Việt Nam cho biết, cuối năm 2016, Hội đã ban hành 10 điều quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo, trong đó điều 5 yêu cầu sự "chuẩn mực và trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội cũng như các phương tiện truyền thông khác"; nhiều ý kiến đã đánh giá cao nội dung quy định và quan tâm điều 5 nên Hội cụ thể hóa bằng bộ quy tắc.

Ông Hồ Quang Lợi - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam phát biểu tại tọa đàm "Nhà báo và mạng xã hội" tại Quảng Ninh

Theo ông Lợi, mạng xã hội là diễn đàn tự do, các thông tin được cập nhật đa chiều. Tuy nhiên, mạng xã hội cũng có không ít ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống báo chí, gây hệ lụy không nhỏ tới sự ổn định của xã hội, làm suy giảm lòng tin đối với báo chí và đạo đức nghề nghiệp của người làm báo. Trong khi đó, người làm báo cung cấp thông tin, dẫn dắt dư luận xã hội nên ý kiến của nhà báo khác với ý kiến của người bình thường trên mạng xã hội.

Để tăng cường sự hiểu biết và ý thức trách nhiệm của người làm báo trên mạng xã hội, trong năm qua, Hội Nhà báo Việt Nam cũng tổ chức các cuộc tọa đàm tại miền Bắc, miền Trung -Tây Nguyên và miền Nam, với chủ đề "Nhà báo và mạng xã hội". Tại cuộc tọa đàm tại TP Hạ Long, tháng 7/2018, ông Trần Thanh Lâm - Vụ phó Vụ Báo chí xuất bản, Ban Tuyên giáo T.Ư cho rằng, các nhà báo khi tham gia mạng xã hội phải định hướng được thông tin. Mỗi bài viết của nhà báo sẽ có tác động định hướng thông tin đối với dư luận vì vậy, nếu không định hướng đúng sẽ gây ra nhiều hệ lụy.

Tọa đàm “Nhà báo và mạng xã hội” tại Quảng Ngãi thu hút nhiều nhà báo, phóng viên của các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên

Còn nhà báo Tạ Bích Loan - Trưởng ban Sản xuất các chương trình Giải trí (Đài Truyền hình Việt Nam) nêu ý kiến: Các nhà báo cần thu thập thông tin trên mạng xã hội bởi đây là nơi tương tác và quảng bá các bài báo của mình tới công chúng. Mạng xã hội cũng là nơi mở rộng dự luận và góp ý vào thực hiện chính sách, pháp luật Nhà nước... Nhà báo tham gia mạng xã hội phải ý thức rõ, dùng mạng xã hội để tạo hiệu ứng, lan truyền những vấn đề tích cực.

Hai cuộc tọa đàm tại TP Quảng Ngãi, TP Cần Thơ cũng nhận được hàng chục tham luận của các nhà báo, các đại biểu. Hầu hết đều có chung nhận định rằng, mạng xã hội đang có những tác động tích cực đến báo chí, nhưng cũng tạo ra mặt trái.

Ông Phan Hữu Minh - Trưởng Ban kiểm tra Hội Nhà báo Việt Nam cho biết, hiện nay việc quản lý mạng xã hội rất khó, mỗi người dùng mạng xã hội như một tổng biên tập, một địa chỉ kết nối với bạn đọc. Do vậy, các cơ quan báo chí, nhà báo lựa chọn các thông tin đưa lên mạng xã hội cần xác định điều gì nên đưa, không nên đưa.

Còn ông Nguyễn Hoàn - Phó Giám đốc Sở Thông tin - Truyền thông (TT-TT) tỉnh Quảng Trị đưa ý kiến: "Thông tin của nhà báo phải là thước đo chuẩn mực cho toàn xã hội. Hiện nay báo chí đi sau mạng xã hội rất nhiều, mạng xã hội online 24/24, dẫn đến có tình trạng nhà báo lấy thông tin trên mạng xã hội, dù nhà báo có kiểm chứng nhưng vẫn đi sau. Nhà báo phải định hướng, dẫn dắt mạng xã hội".

Cái khác là tính xác thực và sự định hướng

Mạng xã hội phổ biến nhất hiện nay là Facebook. Nó cũng trở thành kênh cung cấp đề tài cũng như thể hiện quan điểm của nhiều nhà báo. Từ đây bắt đầu "sản sinh" ra các biên tập viên với khả năng "vợt tin, xào tin nhanh như đua xe phân khối lớn", những phóng viên salon dù chỉ ngồi phòng lạnh nhưng sẵn sàng cập nhật tin tức trên khắp mọi miền đất nước chỉ bằng chiếc smartphone.

Quy trình “tác nghiệp” của các phóng viên salon này là gì? Lướt Facebook, cập nhật tin mới, nóng từ các diễn đàn và nhiều trang báo, trang tin điện tử khác, rồi… viết. Dù nắm rõ quy trình quan trọng nhất là phải kiểm tra, xác thực thông tin, song vì áp lực tin bài, áp lực thời gian… nên họ lại "tặc lưỡi bỏ qua". Hệ quả là những thông tin giả, tin chưa chính xác xuất hiện trên mặt báo, gây ra không ít hệ lụy.

Nhà báo Dương Xuân Nam - Nguyên Tổng biên tập Báo Tiền Phong

Nhà báo Dương Xuân Nam - nguyên Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, khi còn làm việc tại tòa soạn, ông và ban biên tập phải cân nhắc để đưa ra hình thức kỷ luật thích đáng đối với một phóng viên mắc phải lỗi khai thác thông tin trên mạng, xào xáo lại.

Ông bảo, cũng chẳng vui gì khi phải kể lại chuyện này, và có lẽ cũng chẳng cần phải nói cụ thể ra người đó là ai, giờ như thế nào, bởi rằng đây không còn là chuyện hiếm thấy trong làng báo hiện nay nữa, và cũng không phải chỉ “dân trong nghề” mới biết chuyện vì mạng xã hội mà, khó giấu lắm.

“Cha đẻ” Hoa hậu Việt Nam cho rằng: “Mạng xã hội là diễn đàn tự do của hàng triệu người, các thông tin được cập nhật đa chiều trên đó đã giúp cho nhiều người có được một cái nhìn khách quan, đa diện hơn nhiều. Tất nhiên, mạng xã hội lại cũng là mảnh đất mà ở đó có nhiều thông tin thật giả lẫn lộn, đòi hỏi người đọc phải tự thẩm định để tự nhận thức một cách đúng nhất”.

Do đó, dù đã nghỉ hưu nhưng trên cương vị của người làm báo, có nhiều người theo dõi, những thông tin ông đăng tải trên Facebook đều đã được “thẩm định” thông qua quá trình đọc, đối chiếu, so sánh, chọn lọc, kiểm tra qua các kênh khác nhau, hoặc theo kinh nghiệm sống của cá nhân ông…

"Tôi nghĩ rằng các phóng viên salon tất nhiên họ sống bằng các thông tin trên mạng nhưng họ cũng có thể chết vì những thông tin trên mạng, nếu họ không bỏ công sức kiểm tra, xác minh cẩn thận. Các tờ báo khác mạng xã hội, theo tôi, chính là ở tính xác thực và có định hướng trong những thông tin mà mình đưa lên", nhà báo Dương Xuân Nam cho hay.

Nhà báo Hồng Thanh Quang - Tổng Biên tập Báo Đại Đoàn Kết

Nhà báo Hồng Thanh Quang - Tổng Biên tập Báo Đại Đoàn Kết: Facebook hay mạng xã hội nói chung đều là những công cụ, những thành tựu công nghệ, nên sẽ rất dại dột nếu từ chối. Vì thế, tôi nghĩ chính nhà báo càng phải tham gia đón nhận một cách tích cực nhất, một cách nhanh nhạy nhất để trước tiên là phục vụ cho việc tác nghiệp của mình.

Trên Facebook, một nhà báo vẫn có thể “hành nghề”, miễn là anh ứng xử một cách có trách nhiệm với cộng đồng mạng và ngay cả với cả bản thân mình. Còn nếu những thành tựu công nghệ tuyệt vời ấy bị sử dụng vào những mục đích xấu thì nó sẽ gây hậu quả cho toàn xã hội. Tôi cho rằng, nhà báo khác với tất cả những người đưa tin khác: Cần có trách nhiệm với thông tin mình đưa. Một nhà báo luôn xác định bản thân sẽ trung thành với sự thật, nhanh nhạy kịp thời, nhưng bao giờ cũng phải hình dung trước thông tin mình đưa ra sẽ mang lại lợi ích hay gây ra tác hại đối với xã hội. Cái này là lựa chọn của từng nhà báo, không ai có thể cấm đoán hay bắt buộc.

Nhà báo Ðỗ Nguyên Hùng - Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Bình Định: Mặt tích cực của mạng xã hội là thông tin nhanh, đa chiều, song thông tin thiếu kiểm chứng, do đó, những phần tử xấu thường xuyên lợi dụng để xuyên tạc, kích động. Như vừa qua, khi Quốc hội bàn về 2 dự thảo Luật Ðơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và Luật An ninh mạng, đã bị các phần tử chống đối xuyên tạc sự thật, lợi dụng lòng yêu nước kích động biểu tình, gây rối. Do vậy, những người làm báo cần tiếp tục phát huy vai trò, đổi mới phương pháp để đưa thông tin chính thống kịp thời tới bạn đọc, dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội, đẩy lùi thông tin sai lệch, góp phần làm lành mạnh đời sống tinh thần xã hội.