Nguồn gốc Táo Quân chầu trời và cách cúng ông Công ông Táo đúng, đầy đủ nhất

Theo phong tục cổ truyền, ngày 23 tháng Chạp là ngày Táo Quân cưỡi cá chép vàng lên trời báo cáo với Ngọc Hoàng Thượng đế những điều tai nghe mắt thấy ở trần gian; tất cả những việc tốt, việc xấu, những gì đã làm được và chưa làm được của con người dưới hạ giới một cách khách quan, trung thực.

Mặc dù là các gia đình cúng ông Công ông Táo theo truyền thống nhưng nhiều người thực sự không rõ ông Công ông Táo là ai? Tại sao lại cúng ông Công ông Táo? Và tại sao cúng ông Công ông Táo lại là một trong những nghi lễ quan trọng nhất trong năm?

Nghi lễ cúng ông Công, ông Táo là một trong những nghi lễ quan trọng nhất trong năm (Ảnh: TL)

>>>Cúng ông Công ông Táo ở đâu và vào ngày nào?

Nhân dịp này, PV Báo Gia đình Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Chuyên gia văn hóa, phong thủy Nguyễn Hoàng - Giám đốc Viện Phong thủy Hoàng Gia Việt Nam nhằm giải đáp cho mọi người nguồn gốc cũng như cách cúng ông Công, ông Táo truyền thống của người Việt Nam,

Táo Quân là ai?

Theo chuyên gia văn hóa, phong thủy Nguyễn Hoàng, trong quan niệm của người xưa, Thổ Công, Táo Quân, Thổ Kỳ là ba vị thần tiên được Trung ương Hoàng Đế phái xuống để làm các vị thần cai quản những gia đình ở hạ giới.

Họ đều là nguyên thần của các vị thần tiên trên trời được nhận sắc lệnh của Ngọc Đế mà xuống cai quản ở trần gian. Họ là đại diện cho thần tiên.

1. Thổ Địa Long Mạch Tôn Thần: Cai quản đất đai âm trạch và long mạch của gia đình. Ta hay gọi là "Thổ thần thổ địa".

2. Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân: Cai quản toàn bộ mọi sinh hoạt và bếp núc của gia đình. Đây chính là vị thần tấu sớ lên Ngọc Đế. Ta hay gọi là "Thổ công táo quân".

3. Ngũ Phương Ngũ Thổ Phúc Đức Chính Thần: Cai quản toàn bộ việc mua bán hàng hoá đồ ăn thức uống cho gia đình. Ta hay gọi là "Thổ kỳ".

Sự tích Táo Quân của người Việt

Chuyên gia văn hóa, phong thủy Nguyễn Hoàng cho biết, sự tích ba vị Thổ Công, Thổ Kỳ, Thổ Địa được Việt Hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" - nhưng vẫn quen gọi chung là Táo Quân hoặc Ông Táo do kết quả của thuyết tam vị nhất thể khá phổ biến trong các tín ngưỡng, tôn giáo ngày xưa.

Chuyện rằng: Trọng Cao có vợ là Thị Nhi ăn ở với nhau đã lâu mà không con, nên sinh ra buồn phiền, hay cãi cọ nhau. Một hôm, Trọng Cao giận quá, đánh vợ. Thị Nhi bỏ nhà ra đi sau đó gặp và bằng lòng làm vợ Phạm Lang. Khi Trọng Cao hết giận vợ, nghĩ lại mình cũng có lỗi nên đi tìm vợ. Khi đi tìm vì tiền bạc đem theo đều tiêu hết nên Trọng Cao đành phải đi ăn xin.

Khi Trọng Cao đến ăn xin nhà Thị Nhi, thì hai bên nhận ra nhau. Thị Nhi rước Trọng Cao vào nhà, hai người kể chuyện và Thị Nhi tỏ lòng ân hận vì đã trót lấy Phạm Lang làm chồng.

Sự tích Táo Quân của người Việt (Ảnh minh họa)

Phạm Lang trở về nhà, sợ chồng bắt gặp Trọng Cao nơi đây thì khó giải thích, nên Thị Nhi bảo Trọng Cao ẩn trong đống rơm ngoài vườn. Phạm Lang về nhà liền ra đốt đống rơm để lấy tro bón ruộng. Trọng Cao không dám chui ra nên bị chết thiêu. Thị Nhi trong nhà chạy ra thấy Trọng Cao đã chết bởi sự sắp đặt của mình nên nhào vào đống rơm đang cháy để chết theo.

Phạm Lang gặp tình cảnh quá bất ngờ, thấy vợ chết không biết tính sao, liền nhảy vào đống rơm đang cháy để chết theo vợ.

Linh hồn của ba vị được đưa lên Thượng Đế. Thượng Đế thấy ba người đều có nghĩa, nên sắc phong cho làm Táo Quân, gọi chung là: Định Phúc Táo Quân, nhưng mỗi người giữ một việc:

Phạm Lang làm Thổ Công, trông coi việc bếp. Danh hiệu: Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân

Trọng Cao làm Thổ Địa, trông coi việc nhà cửa. Danh hiệu: Thổ Địa Long Mạch Tôn Thần

Thị Nhi làm Thổ Kỳ, trông coi việc chợ búa. Danh hiệu: Ngũ Phương Ngũ Thổ Phúc Đức Chánh Thần.

"Như vậy Táo Quân, theo truyền thuyết, là vua bếp, gồm táo bà và hai táo ông. Việc thờ thần bếp ở mỗi gia đình là tín ngưỡng có từ xa xưa, ý mong muốn một cuộc sống luôn đầm ấm, hạnh phúc, mọi người luôn thương yêu, quý trọng nhau", chuyên gia Nguyễn Hoàng cho biết.

Lễ vật cúng Táo Quân và sự tích "Cá chép hóa rồng"

Lễ vật cúng Táo Quân gồm có ba bộ mã, hai bộ đàn ông tượng trưng cho hai Táo ông và một bộ đàn bà tượng trưng cho Táo bà. Ngoài ra còn có vàng mã khác, hương, hoa, oản, quả, cau, trầu.

Một mâm cỗ được chuẩn bị cẩn thận, đầy đủ. Trong ngày cúng ông Táo, người dân còn chuẩn bị một đôi hoặc 3 con cá chép sống, thả trong chậu nước.

Sau khi cúng sẽ đem thả ở sông, ao, hồ, nghĩa là "phóng sinh" để đưa ông Táo về trời. Tục cúng cá chép chỉ người miền Bắc hay làm. Vậy tại sao dân gian lại cúng cá chép để ông Táo cưỡi về trời mà không phải một loài vật khác?

Mâm cỗ cúng ông Công, ông Táo của người Việt Nam (Ảnh: TL)

Tại Việt Nam, theo tài liệu của ông Phan Kế Bính ghi lại năm 1915 cho biết, người Việt Nam cúng ông Công ông Táo một con cá chép để làm “ngựa” cho Táo lên trời.

Truyền thuyết có kể, vào một năm, trời hạn hán, vì số Rồng quá ít, không đủ làm mưa điều hoà cho khắp mọi nơi, Trời mới đặt ra một kì thi kén các vật lên làm Rồng gọi là “Thi Rồng”. Khi chiếu Trời ban xuống, vua Thủy Tề loan báo cho tất cả các cư dân dưới nước tham gia vào cuộc thi. Cuộc thi có ba kì. Mỗi kì vượt qua một đợt sóng. Con vật nào đủ sức, đủ tài, vượt được cả ba đợt thì mới được hóa Rồng.

Trong một tháng trời, đại diện của bao nhiêu loài thuỷ tộc đến thi đều bị loại cả vì không con nào vượt được cả ba đợt sóng. Sau có cá Rô nhảy qua được một đợt nhưng cũng bị rơi ngay. Rồi đến Tôm nhảy qua được hai đợt, ruột, gan, vây, vẩy, râu, đuôi, đã gần hoá Rồng, nhưng đến lượt thứ ba đuối sức ngã bổ xuống mà lưng đã còng lại.

Lễ cúng ông Táo bắt buộc phải có cá chép (Ảnh: TL)

Đến lượt con cá chép vào thi thì gió thổi ào ào, mây kéo ầm trời. Cá chép ta trải qua bao gian nan khổ ải, trầy vi tróc vảy, mệt mỏi đau đớn, tưởng chừng không thể vượt qua. Cuối cùng, với quyết tâm phi thường, khổ tận cam lai, Cá chép vượt được Vũ môn, hóa Rồng, lập tức vẩy, đuôi, râu, sừng mọc đủ, vóc dáng oai linh, liền phun gió táp, mưa sa, muôn loài sung sướng, sự sống hồi sinh.

Bởi vậy, cá chép tượng trưng cho sự nỗ lực không ngừng, công thành danh toại, phú quý vinh hoa.

Bài văn tế cúng ông Công ông Táo

Chuyên gia văn hóa, phong thủy Nguyễn Hoàng cho biết, gia chủ khi thực hành nghi lễ cúng ông Công, ông Táo cần thành tâm và văn cúng ông Táo có nội dung như sau:

Muôn ngàn kính lễ Trời Đất!

Muôn ngàn kính lễ Hoàng Thiên Hậu Thổ Chư Vị Tôn Thần, Đương Niên Hành Khiển Chí Đức Tôn Thần, Đương Cảnh Thành Hoàng Bản Thổ Đại Vương, Bản Gia Táo Quân, Ngũ Phương Ngũ Thổ Phúc Đức Chính Thần, Long Mạch Địa Mạch Tài Mạch cùng các vị Thần Linh cai quản xứ này.

Thời gian thấm thoắt, nay đã hết năm, hôm nay nhân dịp ông Táo chuẩn bị chầu trời, gia đình chúng con là (tên – tuổi – địa chỉ) kính mời các ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân, Ngũ Thổ Ngũ Phương Phúc Đức Chính Thần, Long Mạch Địa Mạch Tài Mạch cùng các vị Tôn Thần hiển linh giáng phó đàn tràng, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật hoa tươi quả tốt, chén nước cơi trầu, kim ngân y phục, chay mặn lòng thành, dâng lên trước án.

Gia chủ chúng con phận dày phúc mỏng, được sinh sống như ngày hôm nay là nhờ ơn trên che chở, tiên tổ độ trì mới được như vậy. Thể theo đạo lý, uống nước nhớ nguồn, chúng con vô cùng cảm tạ trời đất thần linh, cúi xin các vị Táo Quân hướng dẫn chỉ bảo cho sáng mắt sáng lòng, ngày càng tiến bộ. Trong năm gia đình còn điều gì chưa phải, cúi xin rộng lượng bỏ qua, các ngài về với Ngọc Hoàng xin lưu phước ban ân cho tín chủ.

Kính chúc Ngọc Hoàng Thượng Đế, các vị Táo Quân cùng chư vị ân trên minh đức viễn quang, phù trì cho thiên hạ sang năm mới thái bình, hạnh phúc, hộ quốc an dân, gia đình chúng con được mạnh khỏe, cát tường, bình an, hỉ lạc, gia đạo hanh thông, công danh tài lộc.

Chúng con xin ngàn lần cảm tạ!