Hát Xoan làng cổ: Di sản văn hóa dân tộc độc đáo vùng Đất Tổ

Hát Xoan là di sản văn hóa phi vật thể quý giá của vùng Đất Tổ, gắn với thờ cúng Hùng Vương, tín ngưỡng bắt nguồn từ việc thực hành thờ cúng tổ tiên của người Việt. Từ lâu hát Xoan đã gắn liền với lễ hội, với nhu cầu tâm linh của đời sống người dân.

Hát Xoan là loại hình dân ca nghi lễ, phong tục, còn gọi là hát cửa đình hay “Khúc môn đình”, là hình thức nghệ thuật đa yếu tố gồm ca nhạc, hát, múa phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của cộng đồng.

Những ngày hội Giỗ Tổ Hùng Vương năm nay, tại các phường xã trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đâu đâu cũng rộn ràng lời ca xoan ghẹo. Tiếng hát xoan vang lên từ trong trường học, đình làng, nhà văn hóa. Trẻ già, trai gái đều hát chẳng cần nhạc cụ hiện đại, chỉ cần vài cái trống con gõ theo nhịp, thế là cùng nhau hát múa say sưa.

Những làn điệu hát Xoan cũng đã trở thành một phần không thể thiếu trong mỗi dịp Giỗ Tổ Hùng Vương. Về với Phú Thọ những ngày này du khách thập phương sẽ được thưởng thức các làn điệu hát Xoan thấm đậm tình đất, tình người Phú Thọ.

Ngày nay, hát Xoan cũng được đưa về cộng đồng, phát huy vai trò của cộng đồng trong gìn giữ câu hát có từ thời Hùng Vương. Từ các phường Xoan gốc, khúc hát môn đình lan tỏa khắp 13 huyện, thị, thành, toàn tỉnh hiện có 34 câu lạc bộ cấp tỉnh với trên 1.500 người tham gia thực hành hát Xoan. Hát Xoan còn được thực hành ở 64 câu lạc bộ hát Xoan và dân ca cấp huyện, 42 câu lạc bộ hát Xoan và dân ca cấp xã.

Trong Hát Xoan, múa và hát luôn kết hợp nhịp nhàng với nhau, người biểu diễn tái hiện lại sinh động những nét văn hóa đặc sắc của cư dân xưa như thờ cúng, cấy lúa, bắt cá, mừng hội,...

Những làn điệu thấm đượm tình đất, tình người của hát Xoan đã dần thu hút khách du lịch quốc tế đến với vùng Đất Tổ. Khi được tiếp tham gia hát xoan tại các đình làng cổ khách quốc tế không chỉ bày tỏ sự ngạc nhiên, thích thú mà còn vượt qua rào cản của ngôn ngữ, văn hóa, cùng nhau hát múa say sưa, những cái ôm ấm áp dành cho đào, kép, nghệ nhân phường Xoan.

Ông Nguyễn Đắc Thủy – Giám đốc Sở Văn hóa, thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ cho biết, trong dịp Giỗ Tổ năm nay, tỉnh Phú Thọ sẽ tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền đậm nét về di sản hát Xoan. Tại các miếu, đình làng Xoan cổ thuộc các xã Kim Đức và Hùng Lô (TP. Việt Trì) cũng sẽ tổ chức trình diễn hát Xoan trong suốt những ngày diễn ra lễ hội.

Những năm qua, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản hát Xoan đã được tỉnh Phú Thọ đặc biệt quan tâm. Đến nay, toàn bộ không gian văn hóa thực hành di sản hát Xoan tại các phường Xoan gốc đã được tu bổ và phục hồi hoàn chỉnh. 20/30 di tích không gian văn hóa thực hành hát Xoan được tu bổ, tôn tạo, phục hồi, đáp ứng yêu cầu thực hành di sản hát Xoan.

Các lễ hội truyền thống gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và hát Xoan được duy trì và phục hồi, tạo không gian văn hóa cho cộng đồng thực hành, trình diễn và trao truyền di sản. Từ chỗ chỉ còn 7 nghệ nhân có khả năng truyền dạy di sản đến nay, toàn tỉnh đã có gần 100 nghệ nhân có khả năng truyền dạy và 300 nghệ nhân kế cận.

Từ người già đến trẻ nhỏ đều lớn lên cùng với làn điệu dân ca của quê hương. Điệu Hát Xoan như chữ duyên chữ tình của người dân Đất Tổ qua được dặm dài dâu bể mấy nghìn năm sẽ vang mãi cùng non sông xứ sở là nguồn nuôi dưỡng tâm hồn con dân Lạc Hồng mãi về sau.