Đề thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ Văn: Chủ đề quen thuộc nhưng mang hơi thở mới của thời đại

Ngay sau khi kết thúc môn Ngữ Văn kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay, cô Phạm Thị Tâm, giáo viên Ngữ Văn, trường THPT Hoằng Hóa III (Thanh Hóa) nhận xét, đây là một đề thi mở, khơi gợi khả năng tư duy. Chủ đề quen thuộc, vẫn là tình yêu quê hương đất nước nhưng theo cô Tâm, đó không bao giờ là chủ đề cũ.

“Giữa bối cảnh hội nhập, chuyển dịch, thậm chí sáp nhập các vùng quê, khi mà mỗi người đều đau đáu giữ gìn bản sắc riêng, thì đề thi lại gợi mở một cái nhìn rộng lớn và sâu sắc hơn: dù là vùng trời nào, dù là miền đất nào, tất cả đều chung một bầu trời Tổ quốc. Đó không chỉ là thông điệp văn chương, mà còn là tiếng nói của tinh thần thời đại - đoàn kết, gắn kết và cùng hướng về một điểm chung thiêng liêng: Đất nước”, cô Tâm phân tích.

Cô Tâm cho rằng, câu đọc hiểu trong đề thi Ngữ Văn năm nay mới mẻ, khác biệt so với những form luyện thi truyền thống. Không đi theo lối mòn kiểu hỏi thông điệp ở câu 5 cuối cùng, đề đọc hiểu năm nay bất ngờ khi liên hệ trực tiếp một đoạn thơ nổi tiếng trong “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên với truyện ngắn “Những vùng trời khác nhau” của Nguyễn Minh Châu.

“Đây rõ ràng là một cách hỏi mở, khơi gợi khả năng tư duy, liên hệ và cảm thụ văn học sâu sắc của thí sinh, chứ không chỉ dừng lại ở việc học thuộc hay trả lời theo khuôn mẫu. Cả hai ngữ liệu đều thể hiện tình cảm sâu nặng, thiêng liêng của con người đối với quê hương, đất nước. Khi ta ra đi, những miền đất ấy không chỉ là địa danh địa lý vô tri, mà đã trở thành máu thịt, là một phần tâm hồn, kỷ niệm, ký ức không thể phai mờ trong mỗi người”, cô Phạm Thị Tâm bình luận.

Về mặt thể loại, theo nữ giáo viên có hơn 20 năm dạy Văn, đề thi đã khai thác đúng đặc trưng của truyện ngắn hiện đại. Đề không bỏ qua những yêu cầu mang tính bản chất của thể loại truyện ngắn: từ vai trò của chi tiết đến tác dụng của biện pháp tu từ so sánh. Cách hỏi không đánh đố nhưng đủ sức phân hóa học sinh. Phần đọc hiểu cách hỏi có nghề, không sa vào lối mòn của các dạng đề ôn luyện, thi thử lâu nay, sẽ làm học sinh bất ngờ nhưng lại phân tách được đối tượng học sinh có năng lực tư duy vượt trội so với phần nhiều thụ động đợi vào học tủ, lò luyện. Đây là bước tiến rõ rệt về nhận thức giáo dục, bởi chỉ khi học sinh được khuyến khích thể hiện suy nghĩ độc lập, khả năng vận dụng thực tế, thì những giá trị của bộ môn văn học mới thực sự phát huy đúng ý nghĩa.

Điểm đáng chú ý tiếp theo, cô Tâm cho rằng, đó là câu nghị luận xã hội không chỉ có độ mở về hình thức mà còn về nội dung tư tưởng. Đề bài gợi mở cho học sinh thể hiện quan điểm về sự gắn kết, hòa quyện giữa các vùng miền, xóa nhòa ranh giới Bắc - Nam, để từ đó khẳng định rằng: Mỗi vùng trời khác nhau đều là một phần của bầu trời Tổ quốc. Đây cũng chính là xu hướng ra đề hiện nay - hướng đến việc viết nghị luận xã hội thuyết phục, logic, thể hiện tư duy độc lập và có trách nhiệm với những vấn đề mang tính thời sự, đặc biệt là trong bối cảnh đất nước đang đổi thay từng ngày hiện nay. 

Đối với ý kiến cho rằng, việc lựa chọn ngữ liệu ngoài sách giáo khoa khiến học sinh gặp khó, cô Phạm Thị Tâm nói trong quá trình giảng dạy, giáo viên và học sinh đã có sự chuẩn bị đối với dạng đề này. Thậm chí, theo cô Tâm đây là một điểm cộng đáng kể.

“Ngữ liệu trong đề thi rất chuẩn mực, chứa nhiều thông điệp thẩm mĩ và giàu màu sắc văn chương của các tác giả có tầm vóc và nhiều ảnh hưởng đối với nền văn học Việt Nam như Nguyễn Minh Châu, Chế Lan Viên. Nó giúp tránh xa được những ngữ liệu thiếu chuẩn mực, chạy theo xu hướng nhất thời. Điều này không chỉ góp phần nâng cao tính nghiêm túc, chuẩn chỉnh cho kỳ thi, mà còn giúp học sinh có thêm cơ hội tiếp cận với những giá trị văn học thực sự có chiều sâu”, cô Tâm bày tỏ quan điểm.

Dù có thể có rất nhiều ý kiến đánh giá khen chê trái chiều nhau song theo cô Tâm, đề văn không nên nhìn nhận ở vấn đề khó- dễ mà chính là khả năng tinh, gọn, phân loại và độ tin cậy ngay từ khâu ngữ liệu. Đề hay chính là ở cách hỏi. Hỏi hay mới có thể nhận được câu trả lời hay.

“Không chỉ đổi mới về cách ra đề, đề thi năm nay còn cho thấy tính phân hóa rất rõ rệt. Điểm số không còn dễ dãi để chiều lòng số đông, mà thực sự phản ánh đúng năng lực của từng học sinh. Đó là sự trở về cần thiết với điểm số thực chất, khách quan, công bằng. Dù có thể khiến một số phụ huynh, học sinh chưa quen cảm thấy tiếc nuối khi điểm số không “dễ chịu” như các năm trước, nhưng đây mới chính là nền tảng để các trường Đại học tuyển chọn được đúng những thí sinh có năng lực nổi trội, đúng tinh thần “tuyển người tài, không tuyển người may mắn”, cô Phạm Thị Tâm khẳng định.

“Việc chỉ còn 4 môn thi chính thức sau nhiều năm tổ chức thi 6 môn thực sự là một cuộc “cách mạng” hợp lý. Giảm tải áp lực không chỉ giúp học sinh có thêm thời gian đầu tư chiều sâu vào những môn trọng tâm, mà còn tạo điều kiện để các em thể hiện đúng năng lực ở những lĩnh vực phù hợp nhất với định hướng tương lai của bản thân. Dĩ nhiên, bất kỳ sự đổi mới nào cũng sẽ đi kèm những bỡ ngỡ, thậm chí cả tranh luận. Nhưng trên tất cả, điều dễ nhận thấy là kỳ thi tốt nghiệp năm nay đã bước đầu khẳng định được tinh thần đổi mới tích cực, thẳng thắn đối diện với thực tế, lấy lại giá trị thực của điểm số, trả lại sự công bằng và minh bạch cho quá trình đánh giá, tuyển chọn. Quan trọng hơn, đây cũng là lời nhắc nhở đầy tính nhân văn: hãy mạnh dạn tiếp nhận kết quả, cho dù điểm số có ra sao, bởi chỉ khi nhìn thẳng vào thực lực của chính mình, mỗi học sinh mới thực sự trưởng thành, vững vàng bước tiếp trên hành trình học tập và lập nghiệp sau này”, cô Phạm Thị Tâm, Giáo viên Trường THPT Hoằng Hóa III, Thanh Hóa.