Đặc sắc văn hóa ẩm thực của người S’tiêng ở Bình Phước

Ngọt - đắng hương rượu cần

Nếu xem cồng chiêng là ngôn ngữ để con người giao tiếp với thiên nhiên, thì rượu cần là “phương tiện” để người S’tiêng gần nhau, hòa nhập, trao đổi, cởi mở với nhau. Rượu cần S'tiêng không chỉ là thức uống đơn thuần mà nó gắn chặt với đời sống văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng, không thể thiếu trong lễ hội và những nghi lễ có tính dấu mốc của đời người...

Chị Điểu Xia - cán bộ Hội Liên hiệp phụ nữ xã Bình Minh đang giới thiệu từng nguyên liệu để làm nên những ché rượu cần thơm ngon.

Ứng với quan niệm về cuộc sống bao giờ cũng tồn tại cả những điều cay đắng và ngọt ngào nên đồng bào S'tiêng cũng chế biến ra hai loại rượu: Rượu cần ngọt và rượu cần đắng. Để có được những ché rượu cần ngon, người S'tiêng phải tuân thủ theo một quy trình nghiêm ngặt từ khâu làm men, ủ bỗng, chế rượu...

Muốn có men rượu đắng, người S’tiêng phải tìm vỏ cây Hmuôl mọc bên bờ suối; muốn có men rượu ngọt phải tìm vỏ cây Kraiđăng ở dưới những hẻm núi đá. Vỏ cây lấy về thái nhỏ, phơi khô, giã thành bột mịn, sau đó chọn gạo ngon, hạt đều và mẩy, ngâm nước cho trương mềm, đem giã nhuyễn, trộn với bột vỏ cây Hmuôl hoặc vỏ cây Kraiđăng theo tỷ lệ 1 vỏ 4 (hoặc 5) gạo.

Hỗn hợp khô có thể thêm nước sôi nguội rồi nặn thành những quả men tròn vừa lòng bàn tay, xếp vào nia phủ lá chuối, ủ nơi kín gió từ 2 - 5 ngày. Đợi khi quả men được phủ bên ngoài một lớp phấn trắng, có mùi thơm, lấy lá khô đốt nhẹ lớp phấn rồi lấy dây rừng xâu lại treo lên gác bếp, chừng 1 tháng là có thể sử dụng được.

Xong khâu làm men đến công đoạn làm cơm rượu (ủ rượu). Với rượu cần đắng dùng lá cây Prareng, rượu cần ngọt dùng lá Mól hoặc lá cây Krạ hái từ rừng về thái nhỏ, giã nát, lấy gạo trộn với lá theo tỷ lệ 2 - 1 (2 cân lá, 1 cân gạo) rồi bỏ vào ống nứa, cho nước nấu thành cơm.

Cơm chín đổ ra nia sạch, dàn đều cho nguội, lấy men rượu cho vào cối giã thành bột rồi rắc lên cơm, trộn đều với tỷ lệ 1 - 1 (1 quả men, 1 cân cơm) rồi đưa hỗn hợp cơm và men vào ché để đổ nước ủ.

Uống rượu cần là một nét văn hóa truyền thống của đồng bào S’tiêng ở Bình Phước. Rượu cần thường được uống theo cặp đôi như: chủ nhà và khách, già với trẻ, trai với gái… nên khi nhập cuộc thường có mối giao hòa, thân thiện.

Khi được mời uống rượu cần, để thể hiện tình cảm với người mời, bạn dùng tay vuốt nhẹ cần từ dưới lên rồi mới xin phép được uống. Lúc uống phải uống thật lòng. Vì khi cùng uống, chủ nhân thường nhìn thẳng mặt khách, vừa tỏ lòng tôn trọng, thiện cảm nhưng cũng vừa tỏ ý thăm dò khách có thật tình không.

Ngậy bùi canh thụt

Canh thụt là món ăn truyền thống của người S’tiêng thể hiện điều kiện sinh sống và lao động sản xuất của cư dân gắn liền với kinh tế nông nghiệp nương rẫy, săn bắt, hái lượm sản vật từ rừng và thiên nhiên. Qua món ăn cho thấy sự sáng tạo và thích nghi cao của người S’tiêng với điều kiện tự nhiên và môi trường sống. Canh thụt không chỉ phục vụ các bữa ăn hàng ngày mà còn là món ăn chính trong các ngày lễ hội lớn của người S’tiêng.

Món canh thụt của người S' tiêng.

Canh thụt nguyên liệu chế biến gồm: thịt heo có mỡ hoặc cá, tôm, cua, lòng gà; rau nhíp non, các loại cà, mướp non, rau lang, măng rừng… Các nguyên liệu này được đưa vào ống tre, ống nứa (dài 40-60 cm), sau đó cho bột ngọt, muối, ớt và nước vào trong ống, lấy lá bịt đầu ống lại. Sau khi đã hoàn thành các bước là đem nướng trên than hồng khoảng 25-30 phút là thức ăn chín. Bước cuối cùng là lấy một que cây đưa vào ống thụt cho các nguyên liệu nhuyễn rồi đổ ra tô, chén sử dụng.

Húp một miếng canh thụt sẽ cho ta cảm giác thơm ngậy, ngọt bùi, đượm mãi ở vòm họng. Chính vì thế món canh này vẫn thường được xem là “đệ nhất ẩm thực miền sơn cước”.

Thơm nồng vị đọt mây nướng

Đọt mây có hai loại: ngọt và đắng, là nguyên liệu sẵn có từ rừng dùng để chế biến các món ăn trong bữa cơm hàng ngày của đồng bào S’tiêng.

Đọt mây là món ăn không thể thiếu trong cuộc sống của người S'tiêng.

Món nổi tiếng của người S’tiêng là đọt mây nướng. Để chế biến món ăn này, người ta chọn những đọt mây non, bụ bẫm, dài từ 50 - 70 cm, sau đó đem nướng trên than hồng rồi chấm với muối ớt, cũng có thể ăn chung với món lá nhíp. Vị ngọt đắng và mùi thơm nồng của đọt mây, cùng với vị mặn của muối, vị cay của ớt khiến những ai đã một lần thưởng thức sẽ còn nhớ mãi.

Cơm lam

Cơm ống hay còn gọi là cơm lam là cơm được nấu chín trong ống tre, nứa hoặc ống lồ ô. Tùy theo người dùng có thể nấu bằng gạo tẻ hay gạo nếp và có thể trộn với các loại đậu xanh, đậu đen, đậu phộng… Ống tre được chọn để nấu không quá non cũng không quá già. Sau khi nướng chín cơm, để nguội rồi tước bớt lớp vỏ ống cho thật mỏng, khi dùng chỉ cần cắt thành những khúc nhỏ rồi bóc lớp vỏ tre mỏng bên trong là ăn được.

Món cơm ống là món chính trong các ngày lễ hội của người S’tiêng.

Cơm ống vừa dẻo vừa bùi lại thêm mùi thơm đặc trưng của ống tre nướng nên ai cũng thèm được thưởng thức. Nếu muốn thưởng thức hết vị ngon của cơm ống, khi ăn nên chấm với muối lạc hoặc muối vừng.

Hoàng Bắc