Cha mẹ làm bạn với con: Lời giải cho mâu thuẫn tuổi dậy thì

Nhiều bậc cha mẹ cảm thấy bất lực khi thấy con ngày càng xa cách, khó gần, mâu thuẫn xảy ra như cơm bữa. Vậy đâu là “chìa khóa” để giữ sự gắn kết?

Khi con muốn tự do nhưng lại dễ tổn thương

Câu chuyện của Minh Anh, học sinh lớp 9 tại Hà Nội, là một ví dụ. Em từng khiến mẹ lo lắng khi học hành sa sút, suốt ngày ôm điện thoại và thường xuyên cãi lại. Người mẹ ban đầu chọn cách kiểm soát chặt, tịch thu điện thoại, tăng cường giờ học thêm. Kết quả, Minh Anh càng im lặng, tránh mặt mẹ và thường xuyên đóng cửa phòng.

Chỉ khi tham gia một buổi tư vấn tâm lý phụ huynh, chị mới nhận ra điều con thực sự cần không phải là những mệnh lệnh mà là một người lắng nghe. Từ đó, thay vì tra khảo, chị bắt đầu thử hỏi han về bạn bè, cùng xem bộ phim con thích, thậm chí học cách chơi một trò game con hay chơi. Dần dần, Minh Anh mở lòng, kể về áp lực điểm số, chuyện bị bạn bè so sánh và cả những rung động đầu đời.

Câu chuyện ấy cho thấy nhiều mâu thuẫn tuổi dậy thì không bắt nguồn từ sự hư hỏng mà từ nhu cầu được tôn trọng và thấu hiểu. Nếu cha mẹ chỉ nhìn thấy hành vi bề ngoài mà quên đi cảm xúc bên trong, khoảng cách sẽ ngày càng lớn.

Tại sao tuổi dậy thì dễ “bùng nổ” mâu thuẫn?

Các nhà tâm lý học cho rằng, ở tuổi dậy thì, não bộ trẻ vẫn đang hoàn thiện, đặc biệt là vùng vỏ não trước trán – nơi kiểm soát lý trí và khả năng kiềm chế cảm xúc. Trong khi đó, hệ limbic - trung tâm cảm xúc lại hoạt động mạnh mẽ. Chính sự mất cân bằng này khiến trẻ thường bốc đồng, dễ nổi nóng, khó chấp nhận sự áp đặt.

Ngoài ra, tác động từ bạn bè, mạng xã hội và mong muốn khẳng định bản thân càng làm cho trẻ muốn thoát khỏi sự kiểm soát của cha mẹ. Nếu cha mẹ không thay đổi cách tiếp cận, xung đột gần như là điều không tránh khỏi.

Làm bạn không phải buông lỏng

Nhiều phụ huynh lo lắng rằng làm bạn với con sẽ khiến trẻ thiếu tôn trọng, coi thường cha mẹ. Nhưng thực chất, làm bạn không có nghĩa là chiều chuộng vô điều kiện mà là một cách giao tiếp dựa trên sự tôn trọng và đồng cảm.

Thay vì ra lệnh: “Con phải học đi!”, cha mẹ có thể nói: “Mẹ thấy con hơi mệt, mình cùng tìm cách sắp xếp lại lịch học cho hợp lý nhé?”. Khi ngôn ngữ trở nên mềm mại, trẻ dễ tiếp nhận hơn.

Các chuyên gia tâm lý giáo dục khuyến nghị ba nguyên tắc:

Lắng nghe tích cực: Khi con chia sẻ, cha mẹ hãy tạm gác công việc, nhìn vào mắt con, phản hồi bằng những câu xác nhận như “Mẹ hiểu” hoặc “Con thấy thế à?”. Việc này giúp trẻ cảm nhận được sự quan tâm thật sự.

Chia sẻ chân thành: Thay vì giảng đạo khô cứng, hãy kể cho con nghe trải nghiệm thật, thậm chí là những thất bại của chính mình. Khi thấy cha mẹ cũng từng mắc sai lầm, con sẽ cảm thấy được đồng cảm thay vì bị phán xét.

Nguyên tắc rõ ràng: Làm bạn không có nghĩa là để con muốn gì cũng được. Cha mẹ vẫn cần những giới hạn như giờ giấc, việc học tập, trách nhiệm trong gia đình, nhưng điều quan trọng là cùng thỏa thuận thay vì áp đặt.

Một người cha ở Nam Định từng thừa nhận rằng ông hay quát tháo mỗi khi con trai lớp 10 mải mê chơi game. Sau nhiều lần xung đột, ông thử cách… cùng chơi game với con. Ban đầu chỉ để giám sát, nhưng rồi ông dần hiểu được vì sao con yêu thích, những khó khăn con gặp trong game và cả cách con giao tiếp với bạn bè.

“Tôi nhận ra chỉ khi ngồi ngang hàng, tôi mới bước vào được thế giới của con. Từ đó, những cuộc trò chuyện của hai cha con trở nên thoải mái, tự nhiên hơn”, ông chia sẻ.

Chính sự hạ mình đó đã biến không gian căng thẳng thành cầu nối tình cảm, giúp đứa trẻ cảm thấy cha không phải kẻ đối đầu, mà là một người bạn đáng tin cậy.

TS Quách Thu Quế, chuyên gia tâm lý giáo dục, cho rằng: “Tuổi dậy thì không phải giai đoạn nổi loạn mà là giai đoạn tìm kiếm bản sắc. Nếu cha mẹ chỉ chăm chăm kiểm soát, trẻ sẽ tìm cách chống lại. Ngược lại, nếu cha mẹ biết lắng nghe, đồng hành, trẻ sẽ coi bố mẹ là chỗ dựa an toàn để chia sẻ và định hướng”.

Chuyên gia nhấn mạnh kỹ năng quan trọng nhất của cha mẹ trong giai đoạn này không phải là “dạy”, mà là “lắng nghe và gợi mở”. Một khi trẻ tin rằng mình được thấu hiểu, chúng sẽ tự nguyện tiếp nhận lời khuyên thay vì phản kháng.

Tuổi dậy thì vốn là một hành trình nhiều sóng gió. Con vừa muốn khẳng định cái tôi, vừa cần sự bảo vệ. Cha mẹ nếu chỉ dùng roi vọt hoặc mệnh lệnh sẽ dễ đánh mất sự tin tưởng. Ngược lại, khi chọn cách làm bạn, cha mẹ không chỉ hóa giải mâu thuẫn nhất thời mà còn đặt nền tảng cho một mối quan hệ bền chặt lâu dài.

Một chuyên gia tâm lý từng nói: “Con cái có thể quên đi những lời giảng giải, nhưng sẽ không bao giờ quên cảm giác được lắng nghe và yêu thương vô điều kiện”.

Vì vậy, thay vì cố gắng kiểm soát từng bước đi của con, hãy cùng bước song hành. Thay vì áp đặt, hãy trò chuyện. Thay vì trách móc, hãy lắng nghe. Bởi đôi khi, món quà lớn nhất cha mẹ có thể trao cho con chính là sự đồng hành bằng cả trái tim.