"Vùng đất hứa” của báo chí thời công nghệ và… bệnh dịch                                   

Câu hỏi thường trực luôn đặt ra cho chúng ta là hướng đi nào để tồn tại và phát triển một tòa soạn thời kỳ sau dịch?

Phóng viên Tạp chí Gia Đình Việt Nam đã ghi lại những quan điểm của Nhà báo Nguyễn Tiến Thanh - Tổng biên tập Tạp chí Đời sống & Pháp luật và Nhà báo Phạm Nguyễn Toan - Tổng biên tập Tạp chí Bất động sản Việt Nam về vấn đề này cũng như cách lãnh đạo Tòa soạn của họ vững vàng vượt gian khó như một bài học kinh nghiệm quý giá đối với mỗi tòa soạn báo…

Phải vững vàng đi qua “khe cửa hẹp’ để đến “ Vùng đất hứa” của tương lai

Nhà báo Nguyễn Tiến Thanh - Tổng biên tập Tạp chí Đời sống và Pháp luật

Trước hết nói về hoàn cảnh hiện tại. Về ngắn hạn, dịch COVID vẫn đang hoành hành, doanh nghiệp khốn đốn, đời sống xã hội bị đảo lộn vì giãn cách xã hội. Báo chí và cả việc tác nghiệp báo chí bị ảnh hưởng nghiêm trọng là việc đương nhiên.Về dài hạn, báo chí hiện nay không phải là kênh truyền thông độc tôn như trước đây, nó phải đối mặt với mạng xã hội có những ưu thế áp đảo về sức lan tỏa và tính tương tác. Nếu báo chí cứ cuốn theo cách làm bỏ sở trường, theo sở đoản, chạy đua thông tin với mạng xã hội thì đó sẽ là một sai lầm chí tử, dẫn chúng ta đến một đường hầm không lối thoát.

Vì vậy, báo chí muốn tiếp cận được bạn đọc phải cung cấp được những tin tức khác với trước đây. Những nhà báo chuyên nghiệp, những cây bút được đào tạo bài bản, có kỹ năng và tâm huyết phải tiếp cận, phản ánh thông tin hấp dẫn, bản sắc hơn, đưa ra những góc nhìn, quan điểm sáng tạo và thú vị hơn cư dân mạng. Theo tôi, đó là sự khác biệt và cũng là khe cửa hẹp để báo chí “thoát hiểm” và “sống sót” trước sức ép của những nền tảng truyền thông mới đầy ưu thế được khai sinh từ sự phát triển của công nghệ.

Một câu hỏi khác được đặt ra, trong một không gian mà ranh giới cho sự thỏa hiệp giữa báo chí và phần còn lại của lĩnh vực truyền thông rất nhạt nhòa, đâu là vùng đất hứa của chúng ta? Trong những suy nghiệm cá nhân về một mối liên hệ mà ở đó hình thức truyền tải thông tin có thể biến đổi cùng lịch sử, tôi cảm nhận toàn bộ khái niệm thông tin báo chí đang trở thành một cuộc đặt vấn đề về mặt nội dung, còn hình thức chỉ là cái vỏ của bi kịch.

Điều đó có nghĩa là, mối quan tâm của chúng ta, những người làm báo, nên đặt ở chính bản thân tin tức, chứ không phải là nền tảng truyền thông, cho dù đó là giấy in, sóng radio, TV hay Internet. Nếu không cố gắng định nghĩa lại thế nào là tin tức báo chí- một hành động tự ngắm mình, chúng ta có thể sẽ phải chứng kiến hồi cuối của khát vọng tái hiện lại giá trị nội dung báo chí vẫn bám theo từng bước sự phát triển thần tốc của công nghệ thông tin và nội dung số.

Theo thiển ý của cá nhân tôi, ở phía đối cực với dáng vẻ hoang dã, “hoa cỏ ngọt chen giao cùng trái độc” của truyền thông mạng, báo chí phải tạo dựng được một không gian tin tức trong lành, mang lại hiệu ứng cả về thái độ tiếp nhận thông tin cũng như cảm xúc của bạn đọc, mà ở đó, nhà báo đóng vai trò cả người tham gia lẫn người quan sát những vấn đề của thời cuộc. Thay vì chuyển tải tin tức đơn thuần, nhà báo -ở giác độ chính thống và chuyên nghiệp-phải là người đưa quan điểm, góc nhìn mang tính chiều sâu hơn đến với bạn đọc. Nói cách khác, thay vì phản ánh đơn thuần, báo chí phải cố gắng hướng tới sáng tạo.

Điều này có nghĩa là trong quá trình phát triển của báo chí dẫu có thay đổi gì chăng nữa thì có những giá trị cũ vẫn còn nguyên vẹn, đó là việc nhà báo phải làm chủ được những kỹ năng cơ bản của việc tường thuật và viết báo, bất kể họ sử dụng công cụ gì hay họ đưa thông tin đến công chúng bằng loại hình báo chí nào, phương tiện nào.

Điều quan trọng là trong bối cảnh mạng xã hội đang thiết lập một trật tự truyền thông mới: người đọc tin đồng thời là người đưa tin, thông tin báo chí - do vậy phải hàm nghĩa một sáng tạo hơn là một phản ánh, điều mà cư dân mạng không làm được. Tính chất nước đôi đó của thông tin báo chí như một giao ước buộc chặt nhà báo vào đời sống xã hội, chất lên vai họ trách nhiệm về tính chính xác, trung thực, gợi mở hay định hướng.

Để trở nên một dòng chảy mạnh mẽ và là động lực của việc chuyên chở thông tin hoàn toàn phụ thuộc vào việc báo chí có hoàn thành sứ mệnh “tải đạo” hay không, đủ mạnh để xua đi rác rưởi, hiển lộ san hô và ngọc trai trên biển truyền thông trong thời đại công nghệ 4.0 hay không? Bằng trải nghiệm cá nhân trong nghề, tôi linh cảm rất rõ ràng rằng, để hoàn thành sứ mệnh đó, nói cách khác là muốn tồn tại và phát triển được thì chắc chắn báo chí hiện đại phải vượt ra ngoài khái niệm người đưa tin theo cách hiểu truyền thống để trở thành một nơi ký thác cảm xúc, nhận thức và cả trí tưởng tượng của người đọc.

Trong hoàn cảnh hiện tại như vậy, tất cả các cơ quan báo chí, trong đó có tờ Đời sống và Pháp luật chúng tôi đều phải nỗ lực để tồn tại và phát triển. Trước hết, chúng tôi cố gắng thiết lập một mô hình toà soạn hội tụ hoạt động hiệu quả, mỗi cá nhân đều phải tự trang bị tri thức và kỹ năng để hoạt động đa năng, đa nhiệm, kể cả trong tình huống làm việc online tại nhà như hiện tại. Là ấn phẩm chuyên về Pháp luật, chúng tôi cố gắng áp dụng nguyên lý chung trong lý thuyết kinh tế về thị trường ngách: thay vì nỗ lực tập trung vào phần nhỏ của biển thông tin đa dạng thì hãy tập trung vào phần lớn của lĩnh vực thông tin chuyên biệt phù hợp với tôn chỉ mục đích và đối tượng bạn đọc phù hợp, nói cách khác là đi tìm sự khác biệt để thiết lập một “vùng phủ sóng “ riêng cho Đời sống và Pháp luật.

Sau những thành công ban đầu, Đời sống & Pháp luật đã có những thời điểm đối mặt với những thách thức lớn: bị hacker tấn công mất toàn bộ data báo online năm 2017, thực hiện chuyển đổi loại hình từ báo sang tạp chí đúng vào thời điểm giãn cách xã hội do dịch COVID bùng phát tháng 4/2020… Vào những thời khắc khó khăn đó, chúng tôi đã vượt qua, không chỉ đơn giản nhờ vào sự nỗ lực, kỹ năng hay tầm nhìn, mà bởi vì chúng tôi đã có những trải nghiệm cùng với những bài học về sức mạnh của ý chí, sự tâm huyết và lòng nhiệt tình cũng như niềm tự hào về những giá trị khác biệt của những ấn phẩm báo chí mà tập thể những người làm báo ở Tạp chí Đời sống và Pháp luật đã dày công xây dựng suốt nhiều năm qua.

Ở thời điểm hiện tại, để phát triển, tôi nghĩ rằng, mỗi toà soạn phải tự lựa chọn hướng đi riêng, nhưng dù đi lối nào thì cũng phải chuẩn bị được hành trang của cảm hứng nghề nghiệp: mỗi toà soạn báo chí không chỉ đơn thuần là một cơ quan làm việc mang lại thu nhập, mà còn là một nơi chốn đi về của một tập thể đoàn kết và sáng tạo, ở đó mỗi cá nhân được thể hiện năng lực, theo đuổi khát vọng và thoả mãn đam mê.

Trước khi chạm đến thành công, mỗi thành viên trong tòa soạn, ngoài sự nỗ lực và “lửa nghề”, đều phải tự trang bị những kỹ năng tối cần thiết cho một phóng viên báo chí hiện đại, phù hợp và thích nghi với truyền thông đa phương tiện. Bởi trong một biển thông tin khổng lồ của truyền thông thời công nghệ 4.0, mỗi cơ quan báo chí cần chọn những dòng chảy thông tin phạm vi nhỏ, phù hợp với tôn chỉ mục đích nhưng đủ mạnh mẽ để tạo sự khác biệt, lay động được cảm xúc và gây sự chú ý cho bạn đọc. Định vị không gian thông tin hẹp có thể giúp báo chí giảm thiểu ngân sách đầu tư, tập trung nguồn lực để kiến tạo nội dung và tương tác với bạn đọc trong thời công nghệ 4.0 và dịch bệnh.

“Thay đổi” – Từ khóa để tồn tại và phát triển

Có lẽ giai đoạn này là thời kỳ đặc biệt khó khăn của báo chí. Chúng ta đang phải đối mặt với quá nhiều khó khăn đến cùng một lúc. Tác động của cách mạng công nghệ đã làm thay đổi mạnh mẽ thói quen tiếp nhận thông tin của độc giả, dẫn đến sự thay đổi toàn diện của thị trường báo chí. Điều này dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng của thị trường báo in; sự “lép vế” của báo chí trước cuộc cạnh tranh khốc liệt với các nền tảng mạng xã hội và những kênh thông tin khác. Cùng lúc này, báo chí Việt Nam còn đang chịu tác động của công tác quy hoạch. Và thêm nữa là việc phải gánh chịu “sao Thái Bạch” cùng với cả thế giới trong cơn đại dịch Covid 19… Những điều này đang khiến chúng ta phải gánh chịu những “vụ mùa” thất thu về kinh tế báo chí và cả sự “hoang mang” trong định hướng phát triển nội dung…

“Chúng ta phải làm gì?” có lẽ là câu hỏi mang nhiều trăn trở nhất của những người làm báo, nhất là những người làm công tác quản lý, lãnh đạo ở các cơ quan báo chí lúc này.

Nhà báo Phạm Nguyễn Toan - Tổng biên tập Tạp chí Bất động sản Việt Nam

Một doanh nhân nổi tiếng có chia sẻ rằng “Chúng ta phải thay đổi trước khi buộc phải thay đổi”. Và tôi cho rằng, với báo chí chúng ta hiện nay đã ở tình cảnh buộc phải thay đổi. “Thay đổi” có lẽ là từ khóa tiên quyết để mỗi tòa soạn có thể tồn tại và phát triển.

Từ góc độ của một người làm tạp chí, tôi có một vài chia sẻ về sự thay đổi mà mỗi tạp chí nên làm để cải thiện tình hình.

Quy hoạch báo chí dẫn đến việc có nhiều báo được chuyển sang tạp chí và các tạp chí phải thu hẹp lĩnh vực hoạt động hơn theo tôn chỉ mục đích chuyên ngành. Điều này khiến nhiều tạp chí gặp trở ngại trong việc phát triển nội dung bởi từ lâu đã quen với việc bao quát thông tin diện rộng. Tuy nhiên, thách thức này cũng là cơ hội để chúng ta tái cấu trúc và đi sâu vào lĩnh vực sở trường. Tạp chí luôn có thị trường ngách và nếu chúng ta làm tốt nội dung trong cái “ngách” chuyên biệt của mình thì sẽ tạo được lợi thế cạnh tranh lớn. Lợi thế của tạp chí là thông tin sâu, cung cấp tri thức và thông tin khoa học. Và đặc biệt, trong lúc này các tạp chí cần hướng mạnh mẽ đến công tác chuyển đổi số.

Tại Tạp chí BĐS Việt Nam (Reatimes), ngay từ khi thành lập, cách đây gần 5 năm, chúng tôi đã xác định xây dựng một mô hình tạp chí điện tử chuyên ngành đa phương tiện. Xây dựng tòa soạn hội tụ lấy hoạt động xuất bản số làm trung tâm đồng thời tối ưu hóa và gia tăng giá trị nội dung thông qua các sản phẩm đặc san (in) và các hoạt động sự kiện sau báo (sự kiện, hội thảo, tọa đàm...) trong đó ưu tiên hình thức trực tuyến.

Trong việc phát triển nội dung, chúng tôi ưu tiên phát triển các nền tảng nội dung báo chí chất lượng cao: bài báo long-form, video, podcast... đặt trên các nền tảng công nghệ hiện đại, mang lại cho người đọc trải nghiệm số hiệu quả. Đặc biệt, với thế mạnh chuyên ngành và có viện nghiên cứu trực thuộc Tạp chí, chúng tôi hướng tới việc sản xuất báo chí dữ liệu (dưới dạng các bài nghiên cứu, đánh giá, khảo sát thị trưởng; đề các xuất ý tưởng, sáng kiến, mô hình mới cho thị trường BĐS…) để cung cấp cho nhóm khách hàng cao cấp, chuyên biệt (là các doanh nghiệp, nhà đầu tư trong lĩnh vực BĐS) và có thu phí. Chúng tôi cũng tham gia làm dịch vụ cung cấp nội dung số phục vụ cho việc truyền thông bán hàng, xây dựng thương hiệu cho các doanh nghiệp.

Đến cuối năm nay, Reatimes cũng sẽ hoàn thành giai đoạn 1 của kế hoạch xây dựng hệ sinh thái số của tòa soạn để bao phủ toàn bộ các lĩnh vực chuyên sâu của thị trường BĐS (khoảng 10 trang điện tử) với đầy đủ các loại hình như trang tạp chí điện tử chính, các chuyên trang, cổng thông tin, trang TTĐT và mạng xã hội.

Để đẩy mạnh hoạt động kinh tế báo chí gắn với chuyển đổi số, Reatimes cũng đã và đang hình thành 1 doanh nghiệp phục vụ nhu cầu ứng dụng công nghệ của thị trường BĐS và một website thương mại điện tử chuyên ngành.

Hoạt động quản trị của tòa soạn, bên cạnh việc tối ưu hóa nguồn nhân lực chúng tôi cũng nỗ lực để ứng dụng công nghệ ở mức cao nhất, hướng tới một tòa soạn không giấy và không khoảng cách. Chính vì vậy mà trong những ngày dịch Covid đang hoành hành này, dù hầu hết CBNV đều được làm việc online nhưng mọi hoạt động điều hành và xuất bản vẫn diễn ra trôi chảy, hiệu quả.

Nói tóm lại, chúng ta cần hiểu rằng, chuyển đổi số vừa là thách thức, vừa là chìa khoá trong phát triển báo chí hiện nay do đó cần phải lấy đó làm chiến lược trọng tâm. Tuy nhiên tất cả chúng ta sẽ còn phải nỗ lực rất nhiều.

->Dấu mốc quan trọng trong sự phát triển của báo Gia đình Việt Nam