Dân số – động lực của tăng trưởng và tiến bộ xã hội

Nhân Ngày Dân số Việt Nam (26/12), Gia đình Việt Nam đã có cuộc trao đổi với chuyên gia Phạm Thị Lan – Trưởng phòng Dân số và Phát triển, Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tại Việt Nam đã có những chia sẻ, nhận định về ý nghĩa chiến lược của Luật Dân số và những yêu cầu đặt ra trong bối cảnh chuyển đổi nhân khẩu học hiện nay.

Theo bà Phạm Thị Lan, chủ đề Ngày Dân số Việt Nam (26/12) năm 2025: “Đầu tư cho công tác dân số là đầu tư cho phát triển bền vững” không chỉ mang ý nghĩa tuyên truyền, mà phản ánh một nhận thức ngày càng rõ nét trong hoạch định chính sách: phát triển bền vững phải bắt đầu từ con người.

Trưởng phòng Dân số và Phát triển, Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam đang đồng thời đối diện hai xu hướng lớn: già hóa dân số diễn ra nhanh và mức sinh tiếp tục giảm. Đây không còn là những dự báo xa xôi, mà đã và đang tác động trực tiếp đến thị trường lao động, hệ thống an sinh xã hội, cũng như triển vọng tăng trưởng trong trung và dài hạn.

“Đầu tư cho dân số không phải là đầu tư cho những chương trình rời rạc, mà là đầu tư cho con người và cho toàn bộ hệ thống phát triển – từ y tế, giáo dục, việc làm, an sinh xã hội đến dữ liệu và quản trị,” bà Phạm Thị Lan nhấn mạnh.

Khi mỗi người dân được bảo đảm sức khỏe, kỹ năng, cơ hội phát triển và quyền lựa chọn, đó chính là nền tảng căn bản để Việt Nam duy trì tăng trưởng bền vững, thích ứng công bằng với chuyển đổi nhân khẩu học và hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045.

Ngày 10/12/2025, Quốc hội Việt Nam chính thức thông qua Luật Dân số với tỷ lệ tán thành rất cao. Theo đánh giá của UNFPA, đây là một dấu mốc có ý nghĩa chiến lược, thể hiện rõ cam kết chính trị mạnh mẽ của Việt Nam trong việc hiện thực hóa các nguyên tắc của Chương trình Hành động về Dân số và Phát triển (ICPD) mà Việt Nam đã tham gia từ năm 1994.

Luật Dân số tiếp cận vấn đề dân số theo hướng lấy con người làm trung tâm, dựa trên quyền, bình đẳng giới và phát triển bền vững. Đồng thời, Luật tạo nền tảng pháp lý để Việt Nam chủ động ứng phó với những biến đổi sâu sắc về nhân khẩu học, như già hóa nhanh, mức sinh thấp, thay đổi mô hình gia đình, di cư, cũng như yêu cầu nâng cao chất lượng các dịch vụ chăm sóc y tế – xã hội.

UNFPA tái khẳng định cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình triển khai Luật, nhằm bảo đảm quyền tự quyết về sinh sản, tăng cường chăm sóc sức khỏe sinh sản, thúc đẩy bình đẳng giới và thích ứng hiệu quả với già hóa dân số.

Một điểm đổi mới căn bản của Luật Dân số là sự chuyển dịch tư duy chính sách: từ quản lý mức sinh đơn thuần sang cách tiếp cận toàn diện “dân số và phát triển”. Thay vì quy định cứng về số con, Luật Dân số trao quyền cho mỗi cá nhân và cặp vợ chồng tự quyết định số con, thời điểm sinh và khoảng cách giữa các lần sinh, phù hợp với các chuẩn mực quốc tế và điều kiện thực tiễn của Việt Nam.

Quan trọng hơn, các vấn đề dân số được lồng ghép như một cấu phần không thể tách rời trong quá trình xây dựng và triển khai các chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.

Theo bà Phạm Thị Lan, sự chuyển hướng này có ý nghĩa then chốt trong bối cảnh xã hội Việt Nam đang thay đổi nhanh chóng: người trẻ kết hôn muộn, thay đổi quan niệm về hôn nhân – gia đình; áp lực chi phí sinh hoạt và nuôi dạy con ngày càng lớn; trong khi xã hội già hóa nhanh làm gia tăng nhu cầu chăm sóc dài hạn và an sinh xã hội.

“Chính sách dân số hiệu quả không phải là áp đặt lựa chọn, mà là tạo điều kiện để mỗi người dân có khả năng thực hiện lựa chọn của mình,” bà Phạm Thị Lan nhận định.

Đặt con người ở trung tâm của phát triển bền vững

Theo UNFPA, Luật Dân số sẽ tạo ra những tác động sâu rộng, đặc biệt ở ba nhóm định hướng lớn: Bảo đảm quyền và mở rộng dịch vụ; thích ứng với già hóa dân số và chính sách tổng thể, liên ngành

Cụ thể, Luật Dân số củng cố cách tiếp cận dựa trên quyền, mở rộng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình, nhất là đối với các nhóm yếu thế như người nghèo, người dân tộc thiểu số.

Việc tư vấn tiền hôn nhân, sàng lọc trước, trong và sau sinh cần được triển khai trên nguyên tắc tự nguyện, giúp người dân tiếp cận đầy đủ thông tin và dịch vụ phù hợp.

Tính đến tháng 9/2025, Việt Nam có khoảng 16,5 triệu người từ 60 tuổi trở lên, chiếm 16% dân số. Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa từ năm 2011 và được dự báo trở thành “xã hội già” vào năm 2036.

Luật Dân số tạo nền tảng pháp lý quan trọng để phát triển hệ thống chăm sóc người cao tuổi, đa dạng hóa các hình thức chăm sóc, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực chăm sóc và hoàn thiện các chính sách bảo hiểm, an sinh xã hội phù hợp với tốc độ già hóa nhanh.

Thực tiễn quốc tế cho thấy, các chính sách khuyến sinh đơn lẻ khó có thể đảo chiều mức sinh nếu không giải quyết đồng bộ những rào cản kinh tế – xã hội như việc làm, thu nhập, nhà ở, chăm sóc trẻ và bình đẳng giới.

Việc nhấn mạnh các giải pháp chính sách tổng thể, liên ngành trong Luật Dân số được xem là một hành lang pháp lý quan trọng để tháo gỡ những “nút thắt” đang cản trở người trẻ trong việc lập gia đình và sinh con theo mong muốn.

Sau khi Luật Dân số được thông qua, UNFPA dự kiến tập trung hỗ trợ Việt Nam trong các lĩnh vực then chốt: hỗ trợ kỹ thuật triển khai Luật; nâng cao chất lượng hệ thống dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản; phát triển các mô hình thích ứng với già hóa dân số; tăng cường nghiên cứu, dữ liệu và dự báo dân số; đồng thời thúc đẩy truyền thông và đối thoại chính sách nhằm xây dựng nhận thức đúng đắn, tránh định kiến giới và áp lực xã hội.

Theo UNFPA, dân số quyết định quy mô và chất lượng lực lượng lao động, tốc độ tăng trưởng kinh tế và cấu trúc an sinh xã hội. Việt Nam đang đứng trước thách thức “già trước khi giàu,” trong khi thời kỳ dân số vàng dự kiến sẽ kết thúc vào năm 2036.

Để tận dụng hiệu quả “cửa sổ cơ hội” này, Việt Nam cần đẩy mạnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao năng suất, phát triển kỹ năng và đổi mới sáng tạo; mở rộng an sinh xã hội, đặc biệt cho khu vực lao động phi chính thức; phát triển hệ thống chăm sóc trẻ em và người cao tuổi nhằm giảm gánh nặng cho các gia đình trẻ.

Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong chăm sóc sức khỏe, giảm tử vong mẹ và trẻ em, mở rộng dịch vụ kế hoạch hóa gia đình – những kết quả đóng góp trực tiếp cho việc thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc.

Theo Trưởng phòng Dân số và Phát triển, Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tại Việt Nam, Luật Dân số mới sẽ phát huy hiệu quả cao nhất khi được triển khai nhất quán theo hướng tôn trọng quyền và lựa chọn của mỗi cá nhân, đầu tư vào dịch vụ chất lượng và tích hợp các vấn đề dân số vào toàn bộ quá trình hoạch định chính sách phát triển.