Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), Gia đình Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ Phan Văn Kiền – Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) về vai trò của báo chí trong chặng đường lịch sử vừa qua, cũng như những thách thức, cơ hội đặt ra đối với công tác đào tạo nhân lực báo chí trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI).

Thưa Tiến sĩ Phan Văn Kiền, ông đánh giá như thế nào về vai trò và nhiệm vụ của báo chí cách mạng Việt Nam trong suốt 100 năm qua?

TS Phan Văn Kiền: Có thể khẳng định rằng, trong 100 năm qua, báo chí cách mạng Việt Nam luôn giữ vai trò tiên phong trong việc định hướng dư luận xã hội, cung cấp thông tin, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc.

Trong đó, báo chí đã thực hiện tốt bốn sứ mệnh quan trọng:

Thứ nhất, cung cấp thông tin đa chiều, liên tục, gắn chặt với đời sống xã hội, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước.

Thứ hai, báo chí đóng vai trò hướng dẫn, dẫn dắt dư luận xã hội, là kênh kết nối quan trọng giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, đồng thời thể hiện vai trò phản biện xã hội.

Thứ ba, báo chí không chỉ thông tin mà còn cung cấp tri thức phổ thông và chuyên ngành cho công chúng, góp phần vào quá trình giáo dục và phổ biến tri thức xã hội.

Thứ tư, báo chí đã có những đóng góp quan trọng trong việc giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc và đấu tranh với các luồng văn hóa tiêu cực.

Cùng với sự phát triển chung của báo chí thế giới, báo chí Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc cả về nội dung, công nghệ, phương thức tác nghiệp, giúp đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu thông tin đa dạng của công chúng hiện đại.

Trong bối cảnh bùng nổ công nghệ, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), theo ông, người làm báo hiện nay đang đứng trước những cơ hội và thách thức gì?

TS Phan Văn Kiền: Tôi cho rằng chưa bao giờ người làm báo Việt Nam có nhiều cơ hội như hiện nay. Cụ thể, AI và các công nghệ mới cho phép báo chí tiếp cận công chúng nhanh hơn, chính xác hơn, cá thể hóa hơn, tối ưu hóa quá trình sản xuất nội dung và mở ra khả năng sáng tạo đa phương tiện, đa nền tảng chưa từng có.

Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là những thách thức không nhỏ. Thách thức đầu tiên là sự cạnh tranh gay gắt với các nền tảng mạng xã hội về tốc độ, nội dung và mức độ tương tác với công chúng.

Thứ hai là sự gia tăng của tin giả, tin sai lệch, thông tin thao túng khiến công chúng dễ rơi vào tình trạng “chết đuối trong thông tin nhưng chết đói về tri thức”.

Và thách thức thứ ba là áp lực chuyển đổi mô hình hoạt động, phương thức làm việc, đòi hỏi người làm báo không chỉ phải làm chủ công nghệ mà còn phải khẳng định được giá trị nhân văn, đạo đức và những điều mà AI không thể thay thế được. Người làm báo hiện nay phải đa nhiệm hơn, am hiểu công nghệ nhưng đồng thời phải có bản lĩnh, có trái tim và trách nhiệm xã hội cao hơn bao giờ hết.

Vậy theo ông, với bối cảnh mới như vậy, chương trình đào tạo báo chí truyền thống có còn phù hợp hay không?

Tiến sĩ Phan Văn Kiền: Tôi cho rằng nếu vẫn giữ nguyên cách đào tạo cũ thì sẽ không thể đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Việc đào tạo báo chí hiện nay phải thay đổi để phù hợp với tiêu chuẩn mới dù quá trình này có thể chậm hơn so với tốc độ phát triển của thực tiễn.

Cụ thể, có ba yêu cầu quan trọng. Thứ nhất, chương trình đào tạo phải cập nhật liên tục các xu hướng công nghệ mới như AI, báo chí dữ liệu, truyền thông đa nền tảng, phân tích hành vi công chúng… để sinh viên ra trường không bị tụt hậu.

Thứ hai, cần đặc biệt chú trọng nâng cao đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội cho sinh viên, nhất là trong bối cảnh tin giả và thông tin sai lệch tràn lan.

Thứ ba, cơ sở đào tạo phải đầu tư trang thiết bị công nghệ hiện đại để sinh viên được thực hành thực tế, đồng thời phải thúc đẩy mô hình hợp tác chặt chẽ giữa nhà trường, cơ quan báo chí và doanh nghiệp công nghệ để tận dụng được thế mạnh của nhau.

Hiện nay, Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông đã triển khai những giải pháp gì để giúp sinh viên thích nghi với công nghệ, đặc biệt là công nghệ AI, thưa ông?

TS Phan Văn Kiền: Ngay khi các xu hướng công nghệ mới xuất hiện, chúng tôi đã đưa ra bàn thảo của Hội đồng khoa học để cập nhật vào chương trình đào tạo.

Hiện nay, nhiều môn học mới như: Truyền thông số, Truyền thông đa nền tảng, Báo chí dữ liệu đã được đưa vào giảng dạy bên cạnh khối kiến thức nền tảng, hàn lâm.

Sinh viên hiện tại đã có cơ hội tiếp cận với các công nghệ mới cả ở lý thuyết và bước đầu ở thực hành. Chúng tôi cũng đang tiếp tục mở rộng hợp tác với các cơ quan báo chí và doanh nghiệp công nghệ để sinh viên có nhiều cơ hội thực tập với hệ thống, công cụ hiện đại.

Chúng tôi xác định, trong đào tạo báo chí hiện nay, thích nghi với công nghệ là điều kiện bắt buộc. Nhưng song song với đó, đào tạo bản lĩnh nghề nghiệp, đạo đức và giá trị nhân văn, nâng cao trách nhiệm xã hội cho sinh viên vẫn luôn là trọng tâm hàng đầu.

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi!