Về xã Phú Nghĩa (trước đây là xã Đông Phương Yên, huyện Chương Mỹ, TP. Hà Nội) vào dịp Tết Trung thu, du khách sẽ được hòa mình trong không khí náo nhiệt của lễ rước kiệu lá truyền thống – một nét đẹp văn hóa được gìn giữ và tổ chức 5 năm một lần.
Giữa những ánh đèn rực rỡ và tiếng trống hội tưng bừng, chiếc kiệu lá trở thành biểu tượng của sự khéo léo, đoàn kết trở thành điểm nhấn đặc sắc của vùng ngoại thành Hà Nội.
Theo nghệ nhân Nguyễn Trọng Quân (thôn 1, xã Phú Nghĩa, TP. Hà Nội), để hoàn thiện một chiếc kiệu lá đạt tiêu chuẩn là cả quá trình công phu và tỉ mỉ, đòi hỏi sự kiên nhẫn và tinh tế. Từ khâu chọn lá, dựng khung đến ghép, trang trí… tất cả đều được thực hiện hoàn toàn thủ công.
Nguyên liệu làm kiệu rất gần gũi, dân dã, được lấy từ chính ruộng vườn quê hương: lá lưỡi hổ, lá cọ, hạt nhãn, cành vạn tuế, cau vua, bòng bong, mía dò…. Từng loại lá phải được chọn kỹ, đảm bảo xanh tươi để giữ được màu suốt những ngày diễn ra lễ hội.
Nghệ nhân Nguyễn Trọng Quân cho biết, ngay từ đầu tháng 8 âm lịch, các nghệ nhân và người dân trong thôn đã họp bàn, phân công nhiệm vụ rõ ràng. Trong đó, công đoạn tạo hình đầu rồng là phức tạp nhất. Đầu rồng được đẽo gọt từ củ chuối, rồi gắn vảy, mắt, sừng, râu… bằng lá và hạt, tạo nên hình khối mềm mại, sinh động.
Kiệu lá truyền thống nơi đây được làm theo kiểu kiệu bát cống, có tám người khiêng. Thân kiệu trang trí bộ "Tứ Linh": Long – Ly – Quy – Phượng không chỉ thể hiện nghệ thuật tinh xảo, bàn tay khéo léo của các nghệ nhân mà còn tượng trưng cho sự thịnh vượng, trường tồn. Trên đỉnh kiệu đặt ảnh Bác Hồ trang trọng, bên trên là lọng che đan từ lá cọ và lá dừa – biểu trưng cho lòng biết ơn và niềm tự hào dân tộc.
Anh Nguyễn Đắc Tĩnh (thôn 1, xã Phú Nghĩa) cho biết, quá trình làm kiệu thu hút đông đảo bà con tham gia, từ các cụ cao niên đến lớp trẻ. “Có những nghệ nhân tuổi đã cao như cụ Trần Văn Giới (80 tuổi) vẫn trực tiếp tham gia chế tác, hướng dẫn, cầm tay chỉ việc cho các thợ trẻ. Mỗi người một việc, ai cũng háo hức được góp công sức cho lễ hội,” anh Tĩnh chia sẻ.
Không chỉ là hoạt động nghệ thuật, việc làm kiệu lá còn là dịp để các thế hệ gắn kết, cùng nhau gìn giữ nét đẹp truyền thống. Nhiều gia đình chuẩn bị lá, hạt, dây kết từ sớm, trẻ nhỏ cũng háo hức tham gia, coi đây là niềm vui mỗi mùa trăng rằm.
Theo truyền thống, làng Phương Hài (xã Đông Phương Yên trước đây) gồm 6 thôn dịp Tết Trung thu tham gia thi kiệu lá. Tuy nhiên, năm nay người dân thôn 1 và thôn 2 sẽ tổ chức làm kiệu lá để rước trong dịp này.
Anh Nguyễn Đắc Tĩnh cho biết, kiệu lá sau khi được các nghệ nhân chế tác hoàn thiện sẽ được trưng bày từ ngày 12 tháng 8 âm lịch tại sân vận động thôn. Đến tối ngày 14 âm lịch, lễ rước chính được tổ chức trang trọng tại đình làng, sau đó đoàn rước đưa kiệu ra sân vận động để cùng các em thiếu nhi phá cỗ, trông trăng.
Trong những ngày Tết Trung thu, cả làng sáng rực trong ánh đèn, tiếng trống hội xen lẫn tiếng cười nói của trẻ nhỏ cùng chiếc kiệu lá độc đáo tạo nên bầu không khí náo nức, ấm áp vừa mang giá trị văn hóa truyền vừa chứa đựng tinh thần gắn kết kết cộng đồng.
Chị Nguyễn Thúy Phương (thôn 1, xã Phú Nghĩa) xúc động chia sẻ, sau đại dịch Covid-19 và thời gian dài khó khăn, lễ hội từng bị gián đoạn gần 10 năm. Năm nay được tổ chức lại, ai cũng thấy vui và tự hào.
"Trước kia, các thôn còn có cuộc "thi kiệu lá" – nơi các đội thi thể hiện tay nghề và sáng tạo. Tôi mong muốn người dân cùng chính quyền địa phương có thể phục dựng lại phong trào này để gìn giữ nét đẹp hiếm có của quê hương", chị Phương nói.
Từ bàn tay khéo léo của những người dân bình dị, lễ rước kiệu lá ở Phú Nghĩa không chỉ là hoạt động văn hóa dân gian mà còn là minh chứng cho sức sống bền bỉ của truyền thống giữa đời sống hiện đại. Mỗi mùa Trung thu đến, kiệu lá lại sáng lên niềm tự hào quê hương – nơi văn hóa, tình người và ký ức làng quê cùng hòa quyện dưới ánh trăng rằm.
